Biologiya (2). cdr

(
2-3
 
kishilik) alohida palatalarga yotqiziladi va 
tuzalayotgan bemorlar yangi kelgan kasallar bilan kontaktda bo'lmasliga 
ta'kidlanadi.O'tkir davrining birinchi haftasida bemorlar o'rinda yotadilar, 8-10-
kunidan turishga ruxsat etiladi.Bemorning og'iz va tomog'i 2 % li soda eritmasi yoki 
1:5000 nisbatda furatsillin eritmasi bilan chayib, lablariga sariyog' yoki o'simlik 
moylari surib turiladi. Terisi har kuni ho'llangan sochiq bilan artib, yoki 1-2 kun 
oralatib vannada yuvintirib turiladi.Parzezi bemorning holatiga qarab belgilanadi. 
Ovqati xilma-xil, kaloriyali va servitamin bo'lib, ko'proq suyuq, qiymalangan holda 
bo'lgani yaxshi.Dorilardan antibiotiklar (penitsillin, eritromitsin, bitsillin-5 va 
boshqalar) keng qo'llanadi. Ular odatdagi dozada 6-7 kun davomida beriladi. 
Stretchjokklar qayta yuqishini oldini olish maqsadida penitsillin bilan davolash 
palatadagi barcha bemorlarga bir davrda olib boriladi. Kasallik og'ir kechganda 
antibakterial davolash bilan bir vaqtda intoksikatsiya kamaytiruvchi va umumiy 
quvvatlantiruvchi dorilar: toksik shaklda - yurak dorilar, glukoza va boshqa 
suyuqliklar (tomirga tomchilab) yuboriladi. 
Profilaktikasi. Kasaldikni o'z vaqtida atslat
, 
bemorlarni uyida, yoki kasalxonada 
10 kundan kam bo'lmagan muddatga alohidalash, qoidalariga to'liq rioya qilish, 
bolalar muassasalariga shu infeksiya kirib qolishiga yo'l qo'ymaslik skarlatinada 
o'tkaziladigan asosiy profilaktik choralardir.Kasallikdan tuzalgan bemor va u bilan 
muloqotda bo'lganlar 12 kun sog'lom bolalar muassasalariga qo'yilmaydilar va har 
kuni tibbiy ko'riqdan o'tkazib turiladilar. Bemor bilan yaqin kontaktli bo'lgan kichik 
yoshdagi bolalarga 1-2 doza immunoglobulin yuborish yuruvchilar epidemiologik 
ahamiyatga ega emas. 
Mikrob bemor va bakteriya tashuvchi organizmdan gapirganda, yo'talganda, 
atrofga ko'plab ajraladi. Sog'lom kishi organizmiga nafas yo'llari orqali tushadi. 
Difteriya qo'zg'atuvchilari tashqi muhitda turg'un bo'lgani tufayli mikrob havo-chang 
yo'li bilan, shuningdek o'yinchoq, uy ashyolari vositasida ham tarqalishi mumkin. 
Ba'zan mikrob organizmga ko'z shilliq qavati va teri orqali tushadi.Difteriya bilan 
asosan bolalar kasallanadi. Difteriyaga karshi yoppasiga bolalar emlana 
boshlaganidan beri, 6u kasallik o'smirlar va katta yoshdagilar orasida ko'proq 
uchramoqda.O'zbekiston sharoitida bolalarni emlash o'z vaqtida muntazam ravishda 
amalga oshiriladi.Difteriya uchun ma'lum darajada mavsumiylik xos. Kasallanish 
sentabr-noyabr oylarida sezilarli darajada ko'tariladi Aprel-avgust oylarida kasallik 
kam qayd etiladi.Kasallikdan so'ng turg'un immunitet hosil bo'ladi. 
Klinikasi. Kasallikning yashirin davri 3-10 kun. Bu xastalikda mahalliy va umumiy 
o'zgarishlar kuzatilada. Mikrobning organizmga qayerdan tushishi va bemor 
organizmning holatiga qarab, kasallik turli ko'rinishda va og'irlikda namoyon bo'lishi 
mumkin.Joylashishiga qarab burun, tomoq, kekirdak, ko'z, teri difteriyasi farqlanadi. 
Ko'proq tomoq difteriyasi uchraydi. Jarohtlangan soha shilliq qavati yaxlit fibrinli 
parda bilan qoplamada (9-rasm). U parda qattiq bo'lib ostidagi to'qimaga 

---

64 
mustahkam yopishgan bo'ladi. Shu sababdan uni ishatel yordamida ko'chirib olish 
ancha qiyin. Parda atrofidagi sog'lom to'qimalardan ko'tarilib turadi, rangi kul rang, 
yaltiroq bo'ladi. Kuch bilan pardani ko'chirilsa, ostidagi tuqimalar yuzasi qonaydi. 
Olingan pardani qattiq predmet ustida ezilsa ham, yaxlitligicha saqlanadi. Keyinchalik 
u asta-sekin yupqalashib, chekkalaridan boshlab yo'qola boradi. Parda atrofidagi 
to'qimalarda shish yuzaga keladi. Rangi ko'kimtir tusda bo'ladi. Tomoqdagi og'riq 
uncha kuchli bo'lmaydi.Tomoqda jarohat ko'pincha atrof to'qimalarga va nafas 
yo'llari bo'ylab tarqaladi. Bunday holat kasallik og'ir kechgan hollarda kuzatiladi. 
Mahalliy o'zgarishlarga mutanosib ravishda organizmning umumiy intoksikatsiyasi 
ham kuzatiladi. Bu o'zgarishlar difteriya tayoqchalari ishlab chiqaradigan kuchli 
ekzotoksinning ta'siri bilan bog'liq. Isitma ko'tarilishi asosan difteriyaning toksik 
shakllarida kuzatiladi. Tana xarorati 40-410S gacha ko'tarilishi mumksh. Lekii u qisqa 
muddatli bo'ladi, 4-5 kunda pasayadi. Difteriya toksini nerv sistemasi va yurakka 
kuchli ta'sir ko'rsatadi. Uning ta'sirida yurakda o'chog'li yoki diffuz miokardit ro'y 
beradi. Yurak tonlari sezilarli darajada susayadi, sistolik shovqin eshitiladi. Tomir 
urishi sekinlashadi, qok bosimi pasayadi. Yurakda ro'y bergan o'zgarishlar EKG da 
xam o'z ifodasini topadi. Miokardit odatda kasalikning 7-8 kunidan rivojlanadi va 
og'ir hollarda 2-3-35 haftaga borib o'limga olib keladi.Difteriya toksini markaziy va 
periferik nerv sistemasiga ham kuchli ta'sir ko'rsatadi. Periferik nervlar jarohatlanishi 
odatda kasallikning 2-yarmida kuzatiladi va falajlanish ro'y berishi mumkin.Kechshsh 
va joylanshiga qarab difteriyaning quyidaga turlari uchraydi. 
1. Tarqalmagan difteriya. Jarohatlanish burun yoki tomoq, kekirdak, ko'z, jinsiy 
a'zolar sohasida bo'lib, atrofidaga organ sohalariga tarqalmaydi. 
2. Tarqalgan difteriya. Jarohatlanish ikki va undan ortiq organlarga tarqaladi. 
Masalan, burun va tomoq, tomoq va kekirdak, og'iz shilliq qavati va x.k. 
3. Toksik difteriya - og'ir kechadigan turi. Unda intoksikatsiya yaqqol 
ifodalanadi. Jarohatlangan soha atrofidagi yumshoq to'qimalarda shish paydo 
bo'ladi. Kasallikning bu turi ko'pincha tomoq difteriyasida kuzatiladi. Xastalik 
kechishi va teri osti kletchatkasining shishganligi darajasiga qarab, subtoksik, I, P, va 
III darajali toksik tomoq difteriyasi farqlanadi. 
4. Kam uchraydigan — teri, yara va jinsiy a'zolar difteriyasi. Kekirdak 
difteriyasida shilliq qavat qavarishi, fibrin parda hosil bo'lishi, kekirdak muskullari 
qisqarishi tufayli yo'tal, ovoz ingichkalanishi va nafas qisishi kuzatiladi. Uni chin 
(difteriya) krup deb ham ataladi. Og'ir hollarda stenoz tufayli bemor nafas ola 
olmaydi va asfiksiya oqibatida o'lim sodir bo'ladi. Kasallik vaqtida aniqlansa va 
davolash muolajalari erta va to'g'ri olib borilsa, bemorning ahvoli asta-sekin 
yaxshilana boradi. Intoksikatsiya alomatlari yo'qola boshlaydi. Diffuz miokardit 
ko'pchilik bemorlarda, kasallikning dastlabki kunlarida qonda leykotsitoz, keyinchalik 
leykopeniya va limfotsitoz, ayrimlarda ECHT ni 15-20 mm/ soatgacha ortishi 
ko'riladi.Kasallikni oshkor (yengal, o'rta-og'ir va og'ir) o'tadagai turlari bilan bir 
qatorda noaniq va klinik belgilarisiz kechadigan turlari ham mavjud. 
Tashxisi. Epidemiologik va klinik belgilarga asoslanadi. Yuqorida aytilgan o'ziga xos 
klinik belgilar bilan birga Murson belgisi (stenon so'lak yo'lini quylishi joyida kizil 

---

65 
hoshiyalik so'rg'ichsimon bo'rtma) aniqlanishi tashjis qo'yishga yordam beradi. 
Kasallikni noaniq shakllarida hamda pankreatit, orxit, meningit singari ko'rinishlar 
birlamchi bo'lgan taqdirda, tashhis virusologik tekshiruvlar asosida hal etiladi. 
Davolash. Kasallikning maxsus (spetsifik) davosi yo'q. Uni asosan simptomatik 
davolanadi. Bemor xastalik avj olgan davrda o'rinda yotishi va to'g'ri ovqatlanishi 
zarur. Kasallikning o'tkir davrida zararlangan bez ustiga issiq qo'yish (issiq bog'lam, 
sollyuks, kvars lampalari bilan qizdirshi, UVCH) yaxshi yordam beradi.Bosh og'rig'iga 
qarshi analgin, amidopirik va boshqalar beriladi. S hamda V guruhi vitaminlar keng 
qo'llaniladi. Epidemik parotitni davolashda antibiotiklar va sulfanilamidli dorilarni 
qo'llash maqsadga muvofiq emas, chunki antibiotiklarni birortasi bu virusga ta'sir 
etmaydi. 
Oldini olish. Kasallikni vaqtida aniqlash, bemorni 9-10 kunga alohidalash katta 
ahamiyatga ega. Bemor bilan muloqotda bo'lgan shahslarni 21 kunga (muloqot kuni 
aniq bo'lsa muloqotni - 11 kundan 21 kunigacha) alohidalash talab 
etiladi.Epidparotitga qarshi emlash maxsus tirik kuchsiztirilgan vaksina yordamida 
o'tkaziladi. Uni bola 8 oyligida 0.5 ml teri ostiga yuboriladi. Vaksina xech qanday 
asorat bermaydi, samaradorligi esa juda yuqoridir.