Biologik kimyo

13.8.1. Tireoid gormonlar
Tireoid gormonlar strukturasi asosida tironin yadrosi yotadi, tironin o`zaro u kondensatsiyalangan ikkita L - tirozin molekulalaridan iborat. Tironin unumlari bo`lgan tireoid gormonlarining strukturali belgisi ular molekulasida 3 ta yoki 4 ta yod atomlari borligidir. Triyodtironin (3, 5, 3` - triyodtironin, T<sub>3</sub>) va tiroksin (3, 5, 3`, 5` — tetrayodtironin, T₄) - umurtqalilar qalqonsimon bezi follikulyar hujayralarining gormonlari. Qalqonsimon bez gormonlari energiya almashinuvi, oqsil sintezi va organizm rivojlanishini boshqarishda ishtirok etadi. T₄ - strukturasi

0. 
   Kendall (1935), T₃ –strukturasi – Gross va Pitt - Rivers (1952) tomonidan aniqlangan. T₃ va T₄ ba`zi ko`k-yashil suv o`tlarida ham topilgan.
   

Tironin gormonlari katexolaminlarga nisbatan pH ning neytral ko`rsatkichlarida suvda yomon erib, ishqoriy muhitda, spirtlarda, jumladan, butanolda eruvchanligi ortadi. Bu xossasi gormonlarni hujayra membranalaridan nisbatan oson o`tishiga yordam beradi va ularni qon plazmasida, to`qimalarda aniqlashda foydalaniladi.

Gormonal - faollikni namoyon bo`lishiga tironin strukturasini o`ziga xos yodlanish darajasi, halqalaridagi yod atomlarini holati ta`sir qiladi.

439

Masalan, mono- va diyodtironinlarning faolligi past. Faqat 3 ta yoki 4 ta yod atomlarini saqlovchi tironinlar faol bo`ladi. Bunda A halqaning 3 va 5, B halqaning 3` holatlarini yodlanishi katta ahamiyatga ega. T₃ ni T₄ ga nisbatan biologik ta`sir kuchi yuqori. 3, 3`, 5` - triyodtironin umuman gormonal faollikga ega emas. Ma`lum bo`lishicha T<sub>3</sub> (5,3, 3`) – faqat sekretsiya qilinadigan gormon bo`lmay, balki tiroksinning periferiyadagi faollashgan metabolit shakli ham hisoblanadi.

Nazorat savollari

0. 
   Organizmdagi moddalar almashinuvi qaysi darajalarda boshqariladi?
   

0. 
   Gormonlarning xossalari nimalardan iborat?
   

0. 
   Gormonlar nimaga asoslanib tasniflanadi?
   

0. 
   Kimyoviy tabiatiga ko`ra gormonlar necha guruhga bo`linadi?
   

0. 
   Gormonlar qaysi turdagi mexanizmlar bo`yicha ta’sir qiladi?
   

0. 
   Membranali ta’sir qilish qanday bo`ladi?
   

0. 
   Membrana hujayra ichki ta’sirida ishtirok etuvchi fermentlar va siklik nukleotidlarning ahamiyati va vazifalari qanday?
   

0. 
   Moddalar almashinuvining boshqarilish mexanizmida Ca²⁺ ionlarining qanday ta’siri bor?
   

0. 
   Sitozolli ta’sir mexanizmi qanday amalga oshadi?
   

10. Gormonlar qanday usullar bilan olinadi?

11. Gormonlar amaliyotda nima maqsadlarda qo`llaniladi?

440
Oqsil - peptidli gormonlar