Biologik kimyo

13.9.1. Glyukagon va oshqozon-ichak yo`llari gormonlari

Oqsil–peptidli gormonlar – 17 - 43 ta aminokislotalar qoldiqlaridan iborat bo`lgan oligopeptidlardir.

Glyukagon – 27 aminokislota zanjiridan tuzilgan oligopeptid, molekulyar massasi – 3500, oshqozon osti bezi Langergans orolchalarining A – hujayralarida, shuningdek, oshqozon-ichak yo`llarida ham sintezlanib, uglevod va yog` almashinuvini boshqarishda ishtirok etadi. Glyukogon ta`sirida jigarda glikogenni parchalanishi hisobiga glyukozani sekretsiya qilinishi, yog` to`qimasining

lipolizi, me`da osti bezidan insulin ajralishi stimullanadi. Glyukogon strukturasi barcha umurtqali organizmlarda o`xshash, faqat baliqlarda farq qilib, sut- emizuvchilarga u deyarli ta`sir ko`rsatmaydi.

Sekretinlar - ingichka ichakning yuqori bo`limlarida va me`da osti bezining D hujayralarida hosil bo`lib, oshqozon – ichak yo`llari shirasi sekretsiyasini boshqaradi. Kimyoviy strukturasiga ko`ra 27 a`zoli oligopeptid, N-oxiridan 16 ta aminokislota qoldiqlari glyukagon molekulasining 1-16 aminokislotalar tartibini takrorlaydi, lekin har xil hujayra retseptorlari bilan bog`lanadi.


Gastrin – oshqozonda ajralib, undagi nordon (kislotali) sekretsiyani stimullaydi. 17 ta aminokislota qoldiqlaridan iborat oligopeptid.


Pankreozimin - 33 a`zoli peptid, asosan pankreatik sekretsiya va o`t suyuqligi ajralishini boshqaradi.


Insulin - 51 ta aminokislota qoldiqlaridan iborat, ikki zanjirli polipeptid, pankreas Langergans orolchalarining β - hujayralarida hosil bo`ladi, ma`lum miqdorda so`lak bezlaridan ham ajraladi. Molekulyar massasi – 6000. Kalta (A) zanjirida 21ta, nisbatan uzun zanjirida (B) 30 ta aminokislota qoldiqlari bor. Ikkala zanjir o`zaro disulfid ko`prikchalari (7-7 va 20-19) orqali bog`langan. Aniqlanishicha, insulin dastlab 84 ta aminokislota qoldiqlaridan iborat proinsulin sifatida sintezlanadi, so`ngra karboksipeptidaza ta`sirida insulin va 33 ta aminokislota qoldiqlari C-peptidga parchalanadi. Insulinni birlamchi strukturasini

441

Senjer (1953) fazoviy strukturasini esa D.Xodjkin (1972) aniqlagan. Insulin barcha umurtqalilarda topilgan, ularning 20 tadan ortiq turlarida birlamchi strukturasi aniqlanib, o`xshashligi ta`kidlangan. Turlararo farq A zanjirning 8-10 –,

0. 
   zanjirning 30–holatida topilgan. Hozirgi vaqtda odam insulinini kimyoviy va molekulyar-biologik (gen-injenerligi) sintezi amalga oshirilgan.
   

Insulinning alohida olingan zanjirlari biologik faollikka ega emas. Insulin metabolizmning asosiy regulyatori hisoblanib, turli to`qimalarda glikogen sintezi va glyukoza sarf bo`lishini boshqaradi, oqsillar va yog`lar sintezini stimullaydi.

Insulinning qondagi transport shakli erkin va asosan a - globulinlar bilan bog`langan. Insulin sintezi teskari aloqa yo`li bilan glyukoza tomonidan boshqariladi, uning yetishmasligi qandli diabetni keltirib chiqaradi. Kasallikni asosiy belgisi – qonda glyukoza miqdorini ko`payib ketishi, ya`ni –