Biologik kimyo

O`ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKАSI ОLIY VА O`RTА MАXSUS TА’LIM VАZIRLIGI
TOSHKENT FARMATSEVTIKA INSTITUTI

О.О.Оbidоv, А.А.Jurаyеvа, G.Yu.Malikova

BIOLOGIK KIMYO

O`zbеkistоn Rеspublikаsi Оliy vа o`rtа mаxsus tа’lim vаzirligi fаrmаsеvtikа vа tibbiyot оliy o`quv yurtlаri tаlаbаlаri uchun darslik sifаtidа tаvsiya etаdi

Toshkent – 2011

Tаqrizchilаr:

T.S.Sоаtоv – biоlоgiya fаnlаri dоktоri, аkаdеmik. O`zbеkistоn fаnlаr аkаdеmiyasi biоkimyo ilmiy-tekshirish instituti lipidlar almashinuvi laboratoriyasi mudiri.

X.U.Аliеv – tibbiyot fаnlаri dоktоri, Toshkеnt fаrmаsеvtikа

instituti fаrmаkоlоgiya va klinik farmatsiya kafedrasi professori.

R.А.Sоbirоvа – tibbiyot fаnlаri dоktоri, prоfеssоr. Toshkеnt tibbiyot аkаdеmiyasi biоkimyo kаfеdrаsi mudiri.

2

MUQADDIMA

Biologik kimyodan mazkur darslik farmatsevtika instituti talabalariga mo`ljallangan o`quv dasturi bo`yicha yozilgan bo`lib, hozirgi zamon biologik kimyo fani asoslari haqidagi tushunchalar to`la yoritilgan. Darslikning maqsadi talabalarga tirik organizmning kimyoviy tarkibi va molekulyar jarayonlari to`g`risidagi bilimlarni normal va patologik holatlardagi sifat-miqdoriy o`zgarishlarini o`zlashtirib, ularni o`z kasb faoliyatida to`g`ri talqin etishga o`rgatishdir. Biokimyo shaklan va mazmunan kimyo va biologiyani uzviy birligi natijasi bo`lganligi tufayli xizmat doirasi bo`yicha tibbiyot va farmatsiyaning turli tarmoqlariga bevosita aloqador.

Tibbiyot va farmatsevtika institutlarida biokimyo muhim nazariy fan sifatida inson hayot faoliyatini ajralmas qismlari – modda almashinuvi (metabolizm) jarayonini kuzatishga, tashxis usullarini takomillashtirishga, har xil kasalliklarni keltirib chiqaruvchi sabablarini oldini olish va davolashga imkon yaratishi bilan birga farmakologiyada dorilar ta’sirini kimyoviy mexanizmlarini asoslashga yordam beradi. So`nggi ikki-uch o`n yilliklar davomida biokimyoning enzimologiya, genetika, molekulyar biologiya, bioenergetika tarmoqlarida erishilgan mashhur ixtirolar bu fanning zarur fundamental fanlar qatorida biologiya, tibbiyot va farmatsiyaning murakkab muammolarini yechishda foydalaniladigan vositaga aylantirdi. Genetik axborotni saqlanishi va nasldan-naslga ko`chish yo`llari, oqsil-nuklein kislotalarining qurilish darajalari va polimer molekulalarni biosintezi, tirik sistemalarda energiya almashinishi, biomembranalar rolini aniqlashi biologik funktsiyalarning kimyoviy negizlarini yanada chuqurroq o`rganishga yo`l ochdi. Aytilganlar qatorida darslikda biokimyoni farmatsiya va tibbiyot sohalarini amaliy yechimiga bag`ishlangan patobiokimyo masalalari dorilar sifatini nazoratlash va klinik biokimyo tahlili ham yoritilgan. Ushbu yo`nalishda dorilar metabolizmi va ta’sir mexanizmida ishtirok etuvchi fermentlar faolligini o`zgarishiga alohida bo`lim bag`ishlangan.

Darslik mualliflarning biokimyo fanini farmatsevtika institutida ko`p yillar o`qitilishi davomida orttirgan tajribalarini aks ettiradi.

3

Biologik kimyo faniga kirish, uning vazifalari va ahamiyati.