Biologik kimyo

13.6. Gormonlarning kimyoviy strukturasi va uning biologik faollik bilan bog`liqligi
Gormonlar turli kimyoviy tabiatga ega bo`lgan yuqori spetsifikli biorganik

birikmalar bo`lib, ularning strukturasi fiziologik jarayonlarni boshqarishda

biologik faolligini ta`minlaydi. Gormonlar kimyoviy xossalari analizi–bir

tomondan biologik effektlarini namoyon bo`lishi, biosintez yo`llari, transporti, periferik metabolizmini tushunishga yordam bersa, ikkinchi tomondan gormonlarni biologik materialda analitik aniqlash ularning aktiv analoglari va antigormonlarning sun`iy sintezini ishlab chiqishga imkon yaratadi.

Hozirgi vaqtga kelib, barcha ma`lum gormonlarni mRNKsi va genlari strukturasi aniqlandi, shuningdek, gormon molekulalari sintezlandi. Umurtqalilar gormonlari kimyoyiy tuzilishiga ko`ra 3 ta asosiy sinfga bo`linadi:

0. 
   Steroidlar
   

0. 
   Aminokislotalar unumlari
   

0. 
   Oqsil-peptid birikmalari
   

Har bir sinf oilalarga, ular esa guruhlarga bo`linadi. Gormonlar tasnifi ularning kimyoviy strukturasini o`xshashlik darajasiga, evolyutsion rivojlanish yo`llarini birligiga, fizik-kimyoviy va biologik xossalarini, shuningdek, biosintez va katabolizm yo`llarini yaqinligiga asoslangan.

429

13.7. Gormonlar sinfining tasniflanishi
13.7.1.Steroid gormonlar

Steroid gormonlari lipid tabiatli politsiklik birikmalar bo`lib, strukturasi asosini siklopentanpergidrofenantren (steran) tashkil qiladi. U kondensatsiyalangan 3 ta to`yingan olti a`zoli halqalardan (A, B, C) va bitta to`yingan besh a`zoli halqadan (D) iborat. Steran asosi bu sinf gormonlarining umumiyligini belgilasa, xossalarini farqlanishini shu strukturani katta bo`lmagan modifikatsiyalari ta`minlaydi.

Steroid birikmalari suvda nisbatan yomon, organik erituvchilarda, moylarda va oqsil eritmalarida yaxshi eriydi. Gormonal steroidlar lipofilligi va turli oqsil eritmalariga o`xshashligi tufayli plazmatik membranalardan oson o`tadi, steroidogen hujayralardan qonga ajralib, undan ta`sirlanuvchi hujayralar ichiga kiradi.

Steroid gormonlari sinfi turli miqdorda uglerod atomlari saqovchi 4 ta steroidl unumlaridan iborat oilalarni o`z ichiga oladi: pregnan (C₂₁), androstan (C₁₉), estran (C₁₈) va xolestan (C₂₇).

Pregnan steroid gormonlari C₂₁ uglerod saqlovchi - pregnan steroidi unumlari:

430

Bu sinf gormonlari 2 ta asosiy guruhga bo`linadi: kortikosteroidlar -buyrak usti bezining po`stloq qismi gormonlari va progestinlar -tuxumdonlar va yo`ldosh (platsenta) gormonlari.