Biologik kimyo

1.8-rasm. Murakkablashgan ikkilamchi struktura. a- βcβ-zveno; b-βαβαβ; v-β β β


Domen oqsillar. Ko`pchilik yirik molekulali globulyar oqsillarning ikkilamchi strukturasi yanada murakkab. Uning alohida avtonom globulyarli funktsional qismlari – domenlar deyilib, yaxlit molekula esa – domen oqsil deb aytiladi. Ular o`zaro ikkilamchi strukturadagi α-spiral va β-strukturalari bir-biri bilan qisqa, polipeptid zanjirining aylanuvchi qismlari bilan bog`lanadi.

Domenlar tarkibida o`rtacha 100-150 ta aminokislota qoldig`i ―avtonom – kichik globula‖ uchun javobgar, eni 2,5 nm atrofida.

Ko`pchilik oqsillarning, masalan, immunoglobulinning domenlari strukturasi va bajaradigan vazifasiga muvofiq turlicha bo`lishi aniqlangan.

Oqsillarining struktura domenlari α-spiral va β-strukturaning soni, shuningdek domenda ularning joylashish xususiyatlariga qarab bir nechta guruhga bo`linadi:

40

23. 
    α-oqsillar - ko`p sonli α-spirallarga ega (mioglobin, gemoglobin, kaltsiy bog`lovchi oqsillar).
    

23. 
    β-oqsillar – asosan antiparallel β-qatlamdan iborat (ximotripsin).
    

23. 
    α+ β-oqsillar – bu oqsillarda faqat α-spiraldan tuzilib asosan antiparallel
    

β-qatlamdan iborat qismlari bor (insulin, lizotsim, ribonukleaza, sitoxrom b₅).

23. 
    α / β oqsillar. Zanjirda α-spiral va β-strukturalar navbatma-navbat keladi. Markazda joylashgan β-struktura o`zaro–parallel, (geksokinaza, karboksipeptidaza, LDG).
    

23. 
    Ikkilamchi strukturasi aniq bo`lmagan domen oqsillar.
    

Oqsillarning uchlamchi strukturasi. Polipeptid spiralining fazoviy qurilishiga oqsilning uchlamchi strukturasi deyiladi. Uchlamchi struktura shakliga ko`ra globulyar va fibrillyar oqsillarga bo`linadi. Globulyar oqsillar asosan elipssimon, fibrillyar (ipsimon) oqsillar esa – uzun (tayoqcha) shakliga ega.

Uchlamchi strukturani ko`rinishi

fibrillyar		oqsillar	faqat	beta-
strukturaga,		globulyar	oqsillar esa
alfa-spiralga ega, degan fikrga asos
bo`la	olmaydi. Chunki			shunday
fibrillyar oqsillar borki, ular qatlam
varaqchali		ikkilamchi	strukturaga
emas,	balki spiral		ko`rinishida
bo`ladi.