Biologik kimyo

1.11-rasm. Laktatdegidrogenaza I da polipeptid zanjirning domenda


taxlanishi.


Oqsilning to`rtlamchi strukturasi. Ko`pchilik oqsillar to`rtlamchi strukturaga ham egadirlar. Protomerlar va ular qismlarining bir-biriga nisbatan fazoviy joylashuvi oqsil molekulasining to`rtlamchi strukturasini tashkil etadi. Bu kabi oliy tuzilish daraja ayrim polipeptid zanjirlarining fazoviy konformatsiyasi

(shakli)ni tasvirlaydi. Molekula

massasi 30-50 mingdan ortiq oqsillar aksari bir nechta bir xil (yoki har xil) zanjirlardan tuzilgan. Ushbu zanjir

protomer deb atalib, butun molekulaning bir qismi (subbirligi) ni tashkil qilsa ham to`la biologik faoliyatga ega bo`lmaydi. Mana shunday subbirliklar to`planib, to`la

1.12-rasm. Polipeptid zanjirning


to`rtlamchi strukturasi

funksional faol oqsil birligi (oligomer)ni yaratadilar. Nokovalent bog`lar orqali barqaror saqlanadigan bunday tuzilma – oligomer oqsilning to`rtlamchi strukturasini tashkil qiladi. Gemoglobin tuzilishi bunga yaqqol misol bo`la oladi. Qonda kislorodni tashuvchi mazkur murakkab oqsil to`rt subbirlikdan iborat

44
bo`lib, ular alfa va beta-polipeptid zanjirlari (globin)dan va oqsil bo`lmagan temir tutuvchi gemdan tashkil topgan. Biologik faol gemoglobin molekulasi ikkita alfa-va ikkita beta-subbirlikdan tuzilgan. Gemoglobin molekulasi ma’lum sharoitlarda, tuzlar, siydikchil ishtirokida yoki pH keskin o`zgarganda orasidagi vodorod bog`lari uzilib, alfa va beta-subbirliklarga dissotsiyalanadi. Muhitdan tuzlar va siydikchil chetlatilgach, qaytadan to`la molekula yig`ilishi mumkin.

To`rtlamchi strukturaga ega bo`lgan oqsillar qatorida piruvatdegidrogenaza fermenti kompleksi 72 subbirlikdan, RNK-polimeraza 5 subbirlikdan, laktatdegidrogenaza 4 subbirlikdan iborat.

Ikkilamchi, uchlamchi va to`rtlamchi strukturalar birlashib, oqsillar fazoviy strukturasi makrostrukturani yoki oqsillarning konformatsiyasi, tashkil etadi.