Biologik faol moddalar texnologiyasi

ION ALMASHINISH XROMATOGRAFIYASI 
1947-yil T.B.Gapon, E.N.Gapon va F.M.Shemyakin eritmadagi ionlar aralashmasining 
xromatografik ustunda ajratdilar. Bunda eritmadan ionlar bilan sorbent ionlarining almashininishi 
kuzatildi.
Aminokislotalar, oqsillar kabi biologik birikmalar tarkibida ionizatsiyaga moyil guruhlar 
mavjud bo‗lib, ular birikmalarning manfiy yoki musbat zaryadini ta‘minlaydilar.Ion almashinish 
xromatografiyasi qarama-qarshi zaryadlangan zarrachalarning tortishish kuchiga asoslangan usuldir. 
ION ALMASHINUVCHI ADSORBENT TURLARI
Ion almashinish xromatografiyasi (IAX) maxsus ion almashinish smola bilan to‗ldirilgan 
xromatografik ustunlarda amalga oshiriladi.Ion almashinuvchi adsorbentlarning kation almashinuvchi 
va anion almashinuvchi turlari mavjud.Kation almashinuvchi adsorbent tarkibidagi kislota gruppasinnng 
protolizi hisobiga manfiy zaryadlanadi va musbat oqsillarni biriktiradi. Shunga ko‗ra kislotali kation 
almashinuvchi adsorbent (kationit) deb nomlanadi. Anion almashinuvchi adsorbent esa ishqoriy 
gruppasiga proton biriktirish hisobiga musbat zaryadlanadi va manfiy oqsillarni biriktiradi, hamda 
ishqoriy ion almashinuvchi adsorbent (anionit) deb yuritiladi.

---

136 
Aminokislota 
va 
peptidlarni 
tozalashda 
ko‗llanuvchi smolalarni oqsillar uchun qo‗llab 
bo‗lmaydi.Chunki, birinchidan, oqsillar smola bilan mustahkam bog‗ hosil qiladi: ikkinchidan, 
smolaning o‗lchami oqsilga nisbatan kichik bo‗lganligi sababli oqsilning yirik molekulasi uning ichiga 
kira olmaydi; uchinchidan smolaning gidrofob matritsasi oqsilning denaturatsiyasiga sabab bo‗ladi. 
Shunga ko‗ra oqsilning ion almashinuvchi xromatografiyasi uchun sellyuloza asosli ion alamashinuvchi 
adsorbentlar qo‗llaniladi. 
Kation almashinish smolalari
manfiy zaryadlangan funksional guruhlarni 
saqlab, o‗ziga musbat zaryadlangan molekulalarni tortadilar. Ushbu smolalar,shuningdek,kislotali ion 
almashinish smolalari deb ham ataladi. Chunki kislotali guruhlarning protoliz jarayonida manfiy 
zaryadlar vujudga keladi.