Biologik faol moddalar texnologiyasi

nomi 
 
Imkoniy 
variantlar 
Qattiq- 
adsorbent 
Suyuq 
Suyuqlik- 
adsorbsion, 
SAX 
Liquid- 
solid, 
LSC 
Molekulyar, ion 
almashinish, 
xromatografik ustunli, yupqa 
qavat,
gradient-elyuentli 
Qattiq - 
adsorbent 
Gaz (gaz- 
tashuvchi) 
Gaz-adsorb- 
sion, GAX 
Gas-solid, 
GSC 
Molekulyar, 
xromatografik ustunli, 
xromatermofafiya, 
temperaturani 
dasturlash 
-Aniqlanayotgan modda; 
Analitik tahlil 
-- - Qo‗shimcha moddalar;
Deteksiya 
-Antitelo 
Miqdoriy tahlil 

---

130 
Suyuq- 
erituvchi 
Suyuq 
Suyuqlik- 
suyuqlik, 
SSX 
Liquid- 
liquid, 
LLC 
Molekulyar, 
xromatografik ustunli, 
kog‗oz, yupka qavat 
Suyuq- 
erituvchi 
Gaz (gaz- 
tashuvchi) 
Gaz- 
suyuklik, 
GSX 
Gas-liquid, 
GLC 
Molekulyar, 
xromatografik ustunli, 
kapillyar, 
xromatermofafiya, 
temperaturani 
dasturlash 
Yuqorida qayd etilgan usullar uslubiyot nuqtai nazaridan asosiy usullar hisoblanadi. Lekin ularning 
har qaysisi turli variantlarda amalga oshirilishi mumkin. Bunday variantlarning soni juda katta va 
xromatografiyaning rivojlanishi bilan oshib boraveradi. Shuning uchun ma‘lum va amaliyotda keng 
qo‗llaniladigan ba‘zi variantlarga to‗xtalamiz . 
2-jadval 
HARAKATDAG I VA QO‗ZG‗ALMAS FAZALAR HOLATI BO‗YICHA 
XROMATOGRAFIYA TURLARI 
Harakatdagi 
faza 
Qo‗zg‗almas 
faza 
Nomlanishi 
Xususiy 
Umumiy 
Gaz 
Adsorbent 
Suyuqlik 
GAX 
GSX 
GX 
Suyuqlik 
Adsorbent 
Suyuqlik 
SAX 
SSX 
SX 
O‗ta kritik 
holatdagi gaz 
yoki bug‗ 
Adsorbent 
Suyuqlik 
FAX 
FSX 
Flyuid 
xromato- 
grafiya 
Kolloid 
sistema 
Qattiq va 
suyuq 
komponentlar 
murakkab 
kompozitsiyasi 
--- 
Polifaz 
xromato- 
grafiya 
Aminokislotalarni ajratish uchun ko‗pincha qog‗ozdagi tarqaluvchi xromatografiya qo‗llaniladi. 
Bu metod ikkita faza: qo‗zgalmaydigan qattiq va suvli yoki organik erituvchilar fazasi, orasida 
aminokislota komponentlarining ajralish darajasiga asoslangan. 
Xromatografiya organik erituvchi (masalan, suvga to‗yintirilgan fenol yoki butil spirti, sirka 
kislota va suv aralashmasi) filtr qog‗oz orasidan o‗tkazilganda, qog‗ozga tomizilgan aminokislota 
eritmasi uning eruvchanligiga qarab bir-biridan ajraladi. Har xil aminokislota qog‗ozda har xil tezlik 
bilan harakat qiladi. Aminokislotalarning harakatlanish tezligi har xil omillarga: aminokislota 
molekulasining 
tuzilishiga, 
organik 
erituvchilarda 
va 
suvda 
eruvchanligiga, qog‗ozga 
adsorbsiyalanishiga , qog‗oz turiga, tajribaniolib borilish sharoitiga bog‗liq bo‗ladi. Aminokislota 
organik erituvchida qanchalik yaxshi erisa, qog‗ozda shuncha ko‗p harakatlanadi. 
Aminokislotalarni qog‗ozdagi tarqaluvchi xromatografiyasining ikki xili mavjud: yuqoriga 
ko‗tariluvchi va pastga harakatlanuvchi. Yuqoriga ko‗tariluvchi xromatografiyada erituvchi qog‗ozda 
pastdan yuqoriga qarab ko‗tariladi. Pastga tushuvchi xromatografiyada esa erituvchi yuqoridan pastga 
qarab harakatlanadi. Har bir aminokislotaning qog‗ozdagi o‗rni, qog‗ozni quritib
, 
ningidrin bilan ishlov 
berib, uni 100 °C temperaturada quritilgandan so‗ng aniqlanadi. Shundan keyin qog‗ozda har-xil - 
binafsha, ko‗k, sarik, qizg‗ish va jigarrang dog‗lar ko‗rinib qoladi. 
Har bir aminokislota uchun o‗ziga xos siljish tezligi ma‘lum bo‗lib, bu koeffitsienti bilan 
belgilanadi. R
f
koaffitsienti deb, aminokislotani tomizilgan joyidan to hosil bo‗lgan dog‗ning 
o‗rtasigacha bo‗lgan masofaning, aminokislota tomizilgan joydan to erituvchining harakatlangan 
masofasiga bo‗lgan nisbatiga aytiladi. 

---

131 
bu erda: a - aminokislota aralashmasi tomizilgan joydan, ma‘lum bir aminokislota hosil qilgan 
dog‗ning o‗rtasigacha bo‗lgan masofa mm larda,
b - erituvchi harakatlangan masofa, mm larda. 
Har bir aminokislota o‗zining R
f
koeffitsientiga ega bo‗lib, bu koeffitsient qog‗ozning turiga, 
erituvchining turiga, temperaturaning o‗zgarishiga va muhit rN-ining o‗zgarishiga qarab o‗zgarishi 
mumkin. 
Aminokislotalarni ajratish uchun yuqori sifatli maxsus xromatografiya qog‗ozi ishlatiladi. 
Qog‗oz bir xil qalinlikda va zichlikda bo‗lishi kerak. FN-11 (Germaniya) nomerli qog‗oz ishlatilsa 
xromatografiya yaxshi natija beradi.