Biologik faol moddalar texnologiyasi

«BLITS-O‘YIN» TEXNOLOGIYASI 
№ 
Tayyorlash bosqichlari 
Yakka tartib 
To‘g‘ri javob 
Xato 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
«BLITS-O‘YIN» uslubida talabalarni mashg‘ulot mavzusini tekshirish uchun jadvalda keltirilgan mavzu 
bosqichlarini to‘gri ketma-ketligini belgilashdan iborat. Bunda taldaba jadvalda keltirilgan tayyorlash 
bosqichiga raqamlar qo‘yib chiqadi (yakka tartibdagi javob katagiga). So‘ng, o‘qituvchi tomonidan e'lon 
qilingan «to‘gri javob» katagiga yoziladi. Yakka tartibdagi va to‘gri javoblar ayirmasi «xato» katagida 
qayd etiladi va ularning jami mezon bo‘yicha baholanadi. 
MASHG‗ULOT№3 
MAVZU:AMINOKISLOTALARNING QOG‗OZDAGI XROMATOGRAFIYASI
. 
Mashg'ulot shakli: 
«Sanoat farmatsiyasi» va «Biotexnologiya» yo‗nalishlari talabalari uchun 
laboratoriya mashg‗uloti.
 
Mashg'ulot uslubi:
«Klaster» o‗yin texnologiyasi. 
Mashg‗ulot maqsadi: 
Xromatografiya usullarida aminokislotalarni tozalash va ajratib olishni 
o‗rganish.Aminokislotalarning R
f
ko‗rsatkichini aniqlash.
 
Mavzuning ahamiyati: 
Xromatografiya usullari haqida umumiy tushunchaga ega bo‗lish. Moddalarni 
tozalash va aniqlashning xromatografik usullari haqida bilimga ega bo‗lish. 
Ishning nazariy qismi 
Xromatografiya -
komponentlarning qo‗zg‗almas faza qavatidan harakatdagi faza oqimi orqali 
o‗tganda taqsimlanishi hisobiga amalga oshadigan ajralishga asoslangan moddalar va ular 
ajralishlarining 
tahlil 
etishning 
fizik-kimyoviy 
usulidir. 
Xromatografik 
jarayonlar 
asosida 
ko‗p 
marta 
takrorlanadigan 
sorbsiya va desorbsiya jarayonlari mavjudki, bunda komponentlar qo‗zg‗almas va harakatdagi fazalar 
o‗rtasida taqsimlanish koeffitsientlarining farqi hisobiga ularning ajralishi yuz beradi. Xromatografiya 
asoschisi M.S.Tsvet bo‗lib, hozirda bu usul ko‗pgina bioximik tahlillarda keng qo‗llanilmoqda. 

---

128 
M.S.Tsvetning xromatografik usuli turli tabiatdagi moddalar aralashmalarning ajralishi va tahlilini 
ta‘minlovchi universal usuldir. Xromatografiyaning eng muhim afzalligi sifatida bir vaqtning o‗zida 
ajratish, identifikatsiya, miqdoriy baxolash va moddalarni toza holda ajratib olish, sorbat va 
sorbentlarning fizik-kimyoviy xossalarini ifodalovchi bir qancha ma‘lumotlarni olish imkoniyatini qayd 
etish mumkin. Ohirgi yillarda xromatografiya usullari ko‗pgina biokimyoviy kuzatuvlarda keng 
ko‗lamda qo‗llanilmoqda. Bu usul biokimyoviy izlanishlar uchun foydali bo‗lib, gormonlar, vitaminlar, 
antibiotiklar 
va 
boshqa 
biologik 
faol 
moddalarni 
kuzatish 
ishlarida 
qo‗llanilib 
kelinmoqda.Xromatografiya usuli davolash muassasalarida, klinik tahlillarni aniqlashda ham ishlatilib 
kelinmoqda.1850-1910yillar davrida ba‘zi izlanuvchi-olimlar -Runge, Shenbeyn va boshqalar qog‗oz 
xromatografiyasi usulini qo‗llaganlar.SHuningdek,xromatografiya – molekulalarning differensial 
migratsiyasi hisobiga amalga oshadigan, ya‘ni molekulalarning turlicha tezlikda harakatlanishi hisobiga 
boradigan ajralish jarayonidir.
Murakkab birikmalarning sifat va miqdoriy tahlili bilan bir qatorda xromatografiya vositasida 
yana quyidagi vazifalarni amalga oshirish mumkin: 
1)
Moddalarni identifikatsiyalash va ular orasidagi farqni aniqlash; 
2)
Murrakab aralashmani alohida komponentlarga ajratish; 
3)
Moddaning chinligi va tozaligini aniqlash; 
4)
Tahlil qilinayotgan moddani ortiqcha qo‗shimcha moddalardan tozalash; 
5)
Suyultirilgan eritmalardan ma‘lum moddani ajratish va uning konsentratsiyasini oshirish; 
6)
Sanoat jarayonlarini nazorat qilish va avtomatlashtirish. 
Xromatografiya - ajratish usullari o‗rtasida molekulalararo o‗zaro ta‘sirlarning qo‗llanilishi 
hisobiga yuqori samarali ajratish imkoniyatlarini namoyon qiladigan usuldir. Shuning uchun ham va bu 
usul yordamida bajariladigan vazifalarning turli tumanligi xromatografiyaning ko‗plab variantlarini 
yaratilishiga olib keldi. Har qanday xromatografik jarayonda 2ta faza: harakatsiz va harakatlanuvchi 
fazalar ishtirok etib, ularning orasidagi fraksiyalarga ajratilayotgan moddalar aralashmasining 
molekulalari taqsimlanadi. Fraksiyalarga ajratishda komponentlarning kimyoviy, fizikaviy va biologik 
hususiyatdan foydalaniladi. Yuqoridagi jarayonlarga asoslangan holda xromatografiya usullarini ko‗rib 
chiqamiz. Fraksiyalarga ajratish prinsipiga asoslangan klassifikatsiyao‗z navbatida quydagilarga 
bo‗linadi: 
a)
Affin xromatografiyasi; 
b)
Adsorbsion xromatografiya; 
c)
Taqsimlanish xromatografiyasi; 
d)
Gel-filtratsiya; 
e)
Ion-almashinish xromatografiyasi.