Biokimyo qism

 

 

 

3 – laboratoriya mashg`uloti 

Oqsillarni cho’ktirish reaksiyalari 

 

Ko’pgina omillar oqsil moddalarning fiziko-kimyoviy hossalariga ta’sir etib, 

uning  makromolekulasi  tuzilishida  o’zgarishlarga  olib  keladi.  Bu  jaroyon 

denaturatsiya 

nomi 

bilan 

ma’lum. 

Denaturatsiya 

natijasida 

oqsil 

makromolekulasining  aktiv  konformatsiyasi  buziladi.  Bu  o’zgarish  birinchi 

navbatda  ikkilamchi  va  uchlamchi  strukturalarga  tegishli  bo’lib,  bunda  kovalent 

bog`lar buzilmaydi. 

Denaturatsiyani  yuzaga  chiqaruvchi  omillarni  2  ga:  fizik  va  kimyoviy 

omillarga bo’lish mumkin. 

Fizik omillarga yuqori harorat, mexanik ta’sir, ultratovush bilan ta’sir etish, 

ionlashtiruvchi  nurlanishlar  kiradi.  Kimyoviy  omillarga  og`ir  metall  ionlari, 

mineral  va  organik  kislotalar,  neytral  ammoniy  tuzlari,  ishqoriy  va  ishqoriy  yer 

metallari, organik erituvchilar va alkaloidlar bilan cho’ktirishlar kiradi. Mochevina, 

detergentlar va bir qancha bo’yovchi moddalar ham shunday natijani beradi. 

Bir qancha fizik omillarning ta’sir qilish mexanizmi kimyoviy o’zgarishlarga 

ham sabab bo’ladi. Masalan, ultratovush to’lqini va ionlashtiruvchi nurlanish oqsil 

makromolekulasining kimyoviy o’zgarishiga sabab bo’ladi. 

Oqsillarni  cho’ktirish  reaksiyasi  qaytar  va  qaytmas  bo’ladi.  Qaytar 

cho’kishda  oqsilning  makromolekulasi  chuqur  denaturatsiyaga  uchramaydi, 

cho’kma  boshlang’ich  erituvchida  (masalan,  suvda)  erishi  mumkin.  Qaytar 

cho’kish neytral ammoniy tuzlari, ishqoriy va ishqoriy yer metallar, spirt, atseton, 

efir va boshqa organik erituvchilar bilan cho’ktirilganda amalga oshadi. 

Qaytmas cho’kishda oqsilning kuchli denaturatsiyasi kuzatiladi. Bunda oqsil 

gidrofil  hususiyatini  yo’qotib,  gidrofob  bo’lib  qoladi.  Denaturatsiyaga  uchragan 

oqsil  o’zining  boshlang`ich  fizik  –  kimyoviy  va  biologik  hossalarini  qayta  tiklay 

olmaydi. Qaytmas cho’kish yuqori harorat, konsentrlangan mineral kislotalar, og`ir 

metall  ionlari,  alkaloidlar,  detergentlar,  bo’yovchi  moddalar  ta’sirida  amalga 

oshadi.