Biokimyo pmd

Xlorid kislotasining hosil bo‘lish mexanizmi va ahamiyati

Me’dada HCl hosil bo‘lishining mexanizmi hozirgacha

aniqlanmagan bo‘lsa-da, ammo mavjud ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki,

qonda NaCl dissotsiatsiyasidan hosil bo‘ladigan Cl

-

 hujayra

membranasidan otib, o‘z navbatida, almashinuvining oxirgi mahsulotlari

H

2

O va CO

2

 dan qoplovchi hujayralarda sintezlanadigan karbonat

kislotaning dissotsiatsiyasi natijasida ajralib chiqadigan H

+

 bilan

birikadi. Hosil bo‘lgan HCl so‘ngra qoplovchi hujayralarning me’da

boshligiga ajralib chiqadi. Ionlarning qon bilan qoplovchi hujayralar

o‘rtasidagi muvozanati hujayralardan qonga otuvchi manfiy

zaryadlangan HCO

3

-

 qondan hujayralarga otuvchi Cl

-

 orniga almashinib

o‘tishi bilan erishiladi. Ushbu jarayonda ATF ning ishtirok qilishi taxmin

qilinadi, chunki xlorid kislota sintezi energiya bo‘lishini talab etadi.

Xlorid kislotaning quyidagi biologik funksiyalari mavjud:

1. Pepsinogenni faollashtirish;

2. Me’da shirasining kislotali muhitini ta’minlash;

3. Ovqat oqsillarini denaturatsiyalash;

4. Bakteritsid ta’siri.

Me’da shirasi tarkibida to‘rt xil kislotalilik tafovut qilinadi:

1) hech qaysi birikma bilan bog‘lanmagan xlorid kislota (erkin HCl);

2) oqsil bilan bog‘langan xlorid kislota (bog‘langan HCl);

3) erkin va bog‘langan xlorid kislotaning yigindisi (umumiy HCl);

4) erkin, bog‘langan va umumiy HClning yigindisi hamda meva

shirasidan kislotali muhit yaratadigan boshqa nordon moddalarning

yigindisi (umumiy kislotalilik).

Me’da shirasining ushbu kislotaliliklari indikator ishtirokida NaOH

ning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlash yoli orqali aniqlanadi. Umumiy

kislotalilik fenolftalein indikatori ishtirokida (pH ning o‘tish chegarasi

8,2-10) 100 ml me’da shirasini titrlash uchun (HCl va boshqa kislotalik

xususiyatiga ega bo‘lgan moddalarning neytrallash uchun) sarflangan

0,1 mol/l NaOH miqdori bilan olchanadi. Umumiy kislotalililkning

ortacha miqdori 40-60 mol/l ga teng. Erkin xlorid kislota

---

262

dimitilaminoazobenzol indikatori ishtirokida (pH 1,0-3,0) 100 ml me’da

shirasini neytrallash uchun sarflangan 0,1 mol/l NaOH miqdori bilan

olchanadi. Uning ortacha miqdori 20-40 mol/l ga teng. Boglangan xlorid

kislota yuqoridagidek alizaringidrosulfonat NaOH ishtirokida (pH 4,3-

6,3) yoki fenolftalein va dimetilaminoazobenzol indikatori yordamida

aniqlangan umumiy kislotalilikni erkin kislotalilikdan ayirish yoli bilan

topiladi. Uning ortacha miqdori 10-20 mol/l.

Me’da shirasida kislotalilikni oshishiga giperxlorgidriya deyiladi

(HCl oshishi hisobiga). Bu holat ko‘pincha me’da va o‘n ikki barmoqli

ichak yarasi va giperatsid gastritda uchraydi. Me’da shirasida HCl

kamayib ketishiga gipoxlorgidriya deyiladi (gipoatsid gastritda va

me’da rakida kuzatiladi). Me’da shirasida faqat xlorid kislotaning

bo‘lmasligiga axlorgidriya deb ataladi (me’da raki va anatsid gastrit

uchraydi), xlorid kislota va pepsin fermentini bo‘lmasligi axiliya deb

ataladi (atrofik gastritda uchraydi).