Biokimyo pmd

E+ I 

→ Å I

EI kompleksining hosil bo‘lishi kataliz jarayonida ishtirok etuvchi

ferment funksional guruhlari bilan kovalent bog‘ hosil bo‘lishi hisobiga

boradi. Ta’sir mexanizmiga ko‘ra qaytar ingibirlanish quyidagicha

bo‘linadi (39-rasm):

1) raqobatli;

2) raqobatsiz;

3) raqobat qilmaydigan;

4) substrat;

5) allosterik.

Raqobatli ingibirlanishda ingibitor fermentning substrat bilan

birikadigan funksional guruhlari bilan birikadi. Raqobatli ingibitorlar

odatda substrat bilan tuzilishi jihatidan o‘xshaydilar. Klassik misol bo‘lib

SDGning malonat kislotasi bilan ingibirlanishi hisoblanadi, u qahrabo

kislota bilan struktura jihatidan o‘xshashdir; akonitaza ftorlimon kislota

bilan ingibirlanadi. Raqobatli ingibitor bilan substratning o‘xshashligi

natijasida bunday ingibirlanish izosterik ingibirlanish deb ham ataladi.

---

125

 39-rasm.  Ingibirlanish turlari

Raqobatsiz ingibirlanishda ingibitor ferment bilan funksional

bo‘lmagan guruhlar orqali bog‘lanadi. Raqobatsiz ingibirlanishga sianid

kislota, kimyoviy birikmalar, natriy ftorid, natriy azid va boshqalar ta’siri

misol bo‘la oladi. Ular ferment katalitik markaziga kiruvchi SH-

guruhlarni bog‘lab oladi. Raqobatsiz ingibitor ta’sirini substrat miqdorini

ko‘paytirib bartaraf qilish mumkin emas. Ingibitorga bog‘lovchi

moddalar bilan ta’sir etish mumkin. Bunday moddalar reaktivatorlar

deb yuritiladilar. Raqobat qilmaydigan ingibirlanish deb, ferment-

substrat kompleksiga ingibitorning birikishi bilan boradigan fermentativ

reaksiyaning pasayishiga aytiladi. Raqobat qilmaydigan ingibitor

ferment bilan substratsiz muhitda birikmaydi. Ayni vaqtda, ingibitor

substratning ferment bilan bog‘lanishini yengillashtiradi, keyin esa o‘zi

---

126

ferment-substrat kompleksi bilan birikib, ferment faolligini ingibirlaydi.

Bu ingibirlanishning kam uchraydigan turidir.

                                   E+ S 

→

→

→

→

→ES +I →

→

→

→

→ESI

Substrat ingibirlanish deb fermentativ reaksiyani substrat miqdori

ko‘p bo‘lgan vaqtda pasayishiga aytiladi. Bunday ingibirlanish katalitik

o‘zgarishga uchray olmaydigan ferment-substrat kompleksining hosil

bo‘lishi bilan sodir bo‘ladi.