Biokimyo pmd

Fermentlarning tasnifi va nomenklaturasi

Fermentlar nomlanganda substratlarning oxiriga – aza suffiksi

qo‘shiladi (Dyuklo taklifi bo‘yicha, 1883-y). Masalan: arginaza

argininning gidrolizini katalizlaydi, saxaraza - saxarozaning, fosfataza

– fosfo – efir bog‘lari va boshqalar.

---

120

Boshqa usul — katalizlanuvchi reaksiya nomiga – aza suffiksi

qo‘shiladi. Masalan: degidrogenaza vodorodning ajralib chiqish

reaksiyasini, gidrolaza – gidroliz reaksiyasini, transferaza – kimyoviy

guruhlarni o‘tkazish reaksiyalarini katalizlaydi. Yuqorida

keltirilganlarga qaramasdan ba’zi fermentlar o‘zlarining travial

nomlarini saqlab qolganlar: tripsin, pepsin, katalaza, ularning nomi

katalizlanuvchi reaksiya turiga, shuningdek, substratning nomiga to‘g‘ri

kelmaydi. 1961-yilda V xalqaro biokimyog‘arlar kongressida

fermentlarning tasnifi va nomenklaturasi qabul qilingan va uning asosiga

quyidagi tamoyillar qo‘yilgan:

fermentning nomi o‘z ichiga olishi kerak:

– substrat nomini;

– koferment nomini;

– katalizlanuvchi reaksiya turini.

Masalan, ushbu nomenklatura bo‘yicha LDG quyidagicha

nomlanadi: L – laktat – NAD – oksidoreduktaza. Bu nomda birdaniga

3 xususiyat o‘z aksini topgan:

– substrat – laktat (sut kislota);

– koferment – NAD;

– reaksiya turi – substrat va vodorod akseptori (NAD) o‘rtasida

oksidlanish va qaytarilish reaksiyasi.

Har bir fermentga barcha fermentlar ro‘yxatida alohida nomer (shifr)

berilgan. Masalan: laktatdegidrogenaza 1.1.1.27 shifriga ega. Birinchi

raqam sinfning nomerini, ikkinchi - sinfchaning, uchinchi – kenja

sinfning, to‘rtinchi – ko‘rsatilgan guruhda egallagan o‘rnini ko‘rsatadi.

Fermentlarning tasnifi katalitik ta’sirga uchrayotgan reaksiya turiga

asoslangan. Barcha fermentlar 6 sinfga bo‘linadilar:

1. Oksidoreduktaza.

2. Transferaza.

3. Gidrolaza.

4. Liaza.

5. Izomeraza.

6. Ligaza (sintetaza) (13-jadval).

Fermentlarning har bir sinfi individual o‘zgarishlarga bog‘liq

ravishda yana kichik sinf, kenja sinflarga bo‘linadi.

1. OKSIDORÅDUKTAZAlar  (degidrogenazalar). Ushbu sinf

fermentlar 14 guruhga bo‘linadi. Ular hujayradagi oksidlanish-

qaytarilish reaksiyalarini katalizlaydi va vodorod atomi, elektronlarni

substratdan oxirgi akseptorga o‘tkazuvchi ko‘p bosqichli reaksiyalarni

amalga oshiradilar.

---

121

2. TRANSFÅRAZAlar. Guruh va molekulyar qoldiqlarni bir

birikmadan ikkinchisiga o‘tkazish reaksiyalarini tezlashtiradilar.

Fosfotransferaza, aminotransferaza, metiltransferaza, formiltransferaza

va boshqalar tafovut etiladi (200 ferment).

3. GIDROLAZAlar. Fermentlar suv biriktirish yo‘li bilan organik

moddalarning parchalanish reaksiyalarini tezlashtiradilar. Ularning 9

guruhi mavjud, 169 dan ortiq fermentlar kiradi. Ularga misol bo‘la oladi:

esterazalar, glikozidazalar, peptidazalar, amilazalar va boshqalar.

4. LIAZAlar. C-C, C-N, C-O va boshqa bog‘larni uzish orqali

organik moddalarning nogidrolitik parchalanish reaksiyasini

katalizlaydi. Bu sinf o‘z ichiga 9 guruhni oladi. Ularga quyidagilar

kiradi:

uglerod-uglerod liazalar (C-C)

uglerod-kislorod liazalar (C-O)

uglerod-azot liazalar (C-N)