Biokimyo pmd



Download 4,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet92/430
Sana19.07.2021
Hajmi4,12 Mb.
#123097
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   430
Bog'liq
Sobirova-R.A-biokimyo

32-rasm.  Oqsil sintezining boshqarilishi


107

Boshqaruvchi gen muhim oqsil–repressorning sintezini ta’minlaydi.

Operatorlik qiluvchi gen operonning struktura genlari ishini boshqaradi.

Agar bu gen erkin bo‘lsa, struktur genlari ishlaydi yoki repressor bilan

bog‘langan bo‘lsa, struktur genlarning ishi to‘xtaydi.

Oqsil sintezini boshqarishda promotor geni rol o‘ynaydi. Bu gen

murakkab tuzilgan bo‘lib, ikki qismdan iborat. Bir qismi o‘zining B

kichik birliklari yordamida bu genni bo‘lakka parchalovchi RNK-

polimerazaning birikishi uchun xizmat qiladi. Bu genda o‘rnashib

qolgan RNK–polimeraza operon struktur genlarining transkripsiyasini

boshlashi mumkin. Promotorning ikkinchi qismi maxsus oqsil –

resipiyentga sAMFning birikishidan hosil bo‘ladigan kompleksning

birikish joyi bo‘lib xizmat qiladi. Keyingi vaqtda maxsus oqsil

yordamida operon transkripsiyasi uchun kerak bo‘ladigan sAMFning

DNK molekulasiga birikishi aniqlandi. Sxemaga ko‘ra DNKning

struktur genlarida hosil bo‘ladigan mRNK operator deb yuritiluvchi

DNKning ma’lum uchastkasi tomonidan bevosita nazorat qilinadi.

Operator struktur genlarning eng chetida joylashgan bo‘lib, ularni

funksiyasini tartibga soladi.

Struktur va boshqaruv genlar DNK molekulasining turli uchastkasida

joylashganligiga qaramay ular oraliq modda – repressor yordamida bir-

biri bilan bog‘langan. Repressor boshqaruvchi genda mRNK

matritsasida yadroda hosil bo‘ladi. Repressor operatorga yaqin bo‘lib,

u bilan birikib, qaytalama kompleks hosil qiladi. Bunday kompleks

mRNK sintezini buzadi, natijada oqsil sintezi ham buziladi.

Repressorning yana bir xususiyati shundan iboratki, u kichik

molekulali birikmalar – induktor va effektorlar bilan ham birikadi.

Induktor bilan birikkanda, boshqaruvchi gen bilan birikish xususiyatini

yo‘qotadi, natijada u boshqaruvchi gen nazoratidan chiqadi va mRNK

sintezi boshlanadi. Induktor oqsil-repressor bilan birikish oqibatida,

repressor molekulasining uchlamchi strukturasini shunday o‘zgartiradi,

natijada u boshqaruvchi gen bilan birikish xususiyatini yo‘qotadi.

Yuqori tuzilgan organizmlar hujayralarida genning boshqarilishi

ancha murakkabdir. Eukariot hujayralarda transkripton strukturasining

ko‘pgina qismi boshqaruvchi uchastkadan, kamroq qismi esa struktur

genlarga tegishli. Agarda oxirgi zona oqsilni kodlasa, birinchi zona

repressor–oqsillar bilan bog‘lanadi va bu mexanizm orqali struktur

genlar transkripsiyasini boshqaradilar. Shu transkriptonda DNKga

bog‘liq RNK – polimeraza yordamida hosil bo‘luvchi mRNK oqsil

sintezi haqida axborot saqlamaydigan polinukleotid zanjir bo‘lagini

tutadi.



108

Shuning uchun mRNKning katta molekulasi (promRNK) yadroda

parchalanib noinformativ qismini yo‘qotadi, ajralgan mRNK

sitoplazmaga o‘tadi va ribosomada oqsil sintezida ishtirok etadi.

Ko‘rib chiqilgan oqsil sintezi boshqarilishi yuqori tuzilgan

organizmlardagi oqsil sintezi boshqarilishining murakkab sistemasining

birgina qismi bo‘lib hisoblanadi. Organizmda boshqarilishi faqat

makromolekula bosqichida bo‘lmay, balki hujayra ichi strukturalari

(polisomalar hosil bo‘lishi, membrana roli), hujayra bosqichida (yadro-

sitoplazma munosabati), a’zo va organizm bosqichida (neyrogumoral

boshqarish) olib boriladi.

Oqsil va fermentlar sinteziga asosan steroid gormonlar ta’sir etadi.

Ularning ta’siri genom bosqichida bo‘lib, spetsifik RNK va oqsillar

sintezi stimulyatsiya qilinadi.

Streroid gormonlar nishon hujayralarga kirib, u yerda o‘zlarining

retseptor oqsillari bilan birikadilar, natijada retseptorlar o‘z

konfiguratsiyasini o‘zgartirib, gormonlar bilan birgalikda yadro

membranasi orqali o‘tib, xromatindagi giston bo‘lmagan oqsillar bilan

birikma hosil qiladilar. Bunday birikmalar DNKga RNK – polimeraza

ta’sir etib, ba’zi RNK, ayniqsa, mRNK, sintez xarakterini o‘zgartirishga

olib keladi.

Gormonlar ta’siri ostida asosan RNK sintezi faollanadi, ammo ba’zi

vaqtlarda ingibirlanishi mumkin (misol: gidrokortizonning timusdagi

ta’siri).

Transkripsiya jarayonining boshqarilishi xromatindagi giston va

giston bo‘lmagan oqsillar yordamida boshqariladi. Gistonlar ATF

hisobiga fosforlanish natijasida o‘zining ingibitorlik xususiyatlarini

yo‘qotadilar. DNK bilan bog‘langan giston bo‘lmagan oqsillar RNK

sintezini gistonlar bilan ingibirlanishiga qarshilik ko‘rsatadilar.

Shunday qilib, transkripsiyani boshqarilishida gistonlar RNK

sintezini ingibirlaydilar, giston bo‘lmagan oqsillar esa bunga qarshilik

qiladilar.

Translyatsiyadan so‘ng boshqarilish initsiatsiya, elongatsiya va

terminatsiya bosqichida bo‘lib, ular har xil oqsil faktorlari va mRNKga,

translyatsiya protsessiga ta’sir etuvchi ingibitorlar ta’siri ostida bo‘ladi.

Hozirgi vaqtda tibbiyot amaliyotida odam organizmiga ta’sir etmay

bakteriyalarda nuklein kislota va oqsil biosintezi jarayonini

tormozlovchi ko‘pgina antibiotiklar qo‘llaniladi. Antibiotiklar nuklein

kislota va oqsil biosintezining muhim reaksiyalariga ta’sir etadilar.



109


Download 4,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   430




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish