«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
437 
kuchaytirishda, gijjani haydovchi vosita sifatida ishlatilib kelingan. Bir necha ming 
yillar davomida insonlar tomonidan foydalanilib kelinayotgan 
Ferula
L. turlarining 
biologiyasini o’rganish barchamizning vazifamiz xisoblanadi. 
Sharq Tabobatida bir necha xil kasalliklarni davolashda bu o`simlikdan 
olinadigan yelim “ammoniakum”, “kina”, “asafetida”, “sumbul”, “sapagen” va 
“galban” nomlari bilan keng tarqalgan va keng foydalanib kelingan. Murakkab efirlar 
ya`ni ferotsin va ferotsin moddalarini ham bu o`simlikdan ajratib olishimiz mumkin. 
Yelena kovragining foydali osimlik sifatida uning biologiyasi va ekologiyasini 
o`rganish va ulardan oqilona foydalanish,bu turlarni muxofaza qilishni yo`lga qo`yish 
bizning oldimizda turgan dolzarb muammolardan biri sanaladi. 
Yelena kovragi (Ferula helenae rakhmankulov ET Melibaev) o`simligi Nurota 
tog`ining asosiy endemik turi xisoblanadi. Bu o`simlikni 1982 yili Jizzax Davlat 
pedagogika oliygoxining professori U.Rahmonqulov va S.Meliboevlar Nurota 
tog`ining past tarmoqlaridan ya`ni Baliqlitog` atrofida uchratib va o`rganib bu 
o`simlikga tarif berganlar. Biz Ferula helenae o`simligining morfologiyasi va 
biologik xususiyatlari xaqida to`xtalib o`tishni joiz deb topdik. 
Kovrak o`simligini 2008-2011 yillarda tabiiy sharoitda Nurota tog` 
tizmasidagi Baliqlitog` qismining janubiy-g`arbiy qiyaligida kuzatishlar natijasida, bu 
joyning tuprog`i toshli-shag`alli va qum tuproqlardan iborat va bu yerda siyrak 
bodomchalar va xar-hil o`tlardad iborat. Ko`p yillik monocarp o`simlik xisoblangan 
Yelena kovragim, morfologik tuzulishi polikarp turlar F.dshizakensis Korov va 
F.dissecta (Lebed.) Lebed.ga o`xshasada, bu o`simlikning monokarpligi soyabon 
gullarining soni, gullarining tuzulishi va barglari bilan bir-oz farq qiladi. 
Bizga ma`lumki, E.P.Korovin bu o`simlik turkumi vakillarini 2-guruhga 
bo`lib o`rgangan. Polikarp turlar 4-5 yil davomida tup bargxosil qilgan. Gullash 
fazasida esa o`simlik uzoq yillab, ya`ni 15-20 yillar har yili gullaydi. Monokarp 
turlari 6-8 yillab faqatgina tub burglar xosil qiladi. Butun xayoti davomida esa bir 
marotaba gullab urug`laydi. Shu jumladan Yelena kovragi xam monokarp 
hisoblanadi. 
Biz bu o`simlikni Nurota tog`ining shag`alli qiyaliklarida har-xil bir yillik otli 
butazoru, shuvoqzorlarda uchratishimiz mumkin. Aniqlanishicha, o`rtacha xisobda 
100kv.metr maydonda 7-8 maysa, 8-10 verginil, 5-6 generativ davrdagi ya`ni 
o`simliklarning gullagan xolatini uchratishimiz mumkin. 
Shunday qilib, Sharq Tabobatida bir necha xil kasalliklarni davolashda bu 
o`simlikdan olinadigan yelim “ammoniakum”, “kina”, “asafetida”, “sumbul”, 
“sapagen” va “galban” nomlari bilan keng tarqalgan va keng foydalanib kelinganligi 

---