«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
165 
йўқотилди. Масалан, Фарғона водийсида тарқалган ва энг устивор турларидан 
бўлмиш
Аcanthophyllum albidum
Schischk, 
A. tenuifolium
Schischk. ареаллари 
ниҳоятда қисқариб кетди (
А. tenuifolium
Майли-сайнинг Қўй-қулоқ номли 
жойида, Хонгули каналининг чап қирғоғида атиги 15-20 сотикча жойида 
тарқалган, бошқа жойда учрамайди; 
А. albidum
эса Фарғона вилояти 
адирликларининг бир неча нуқталарида - жуда кичкина майдончаларда 
учрайди ва шунинг учун “Ўзбекистон Қизил китобига” 2006-2009 йилларда [1] 
киритилган. Шу сабабли сапонинли ўсимликларни сапонин хом ашёсини 
кўпайтириш мақсадида ҳар томонлама ўрганиш, уларнинг ареалларини ва 
заҳираларини аниқлаш ботаниканинг долзарб муаммоларидан биридир, чунки 
бу турларнинг бирламчи генетик марказларида чексиз хом ашё тайёрлашдан 
ташқари қуршаб турган муҳитга инсон таъсирининг кириб бориши ҳам 
бевосита ва билвосита салбий таъсир кўрсатмоқда. Бунинг натижасида баъзи 
турларнинг ёки турлар гуруҳининг структурасида ўзгаришлар ҳосил бўлади ва 
қимматбаҳо генетик манба ҳалок бўлиши, йўқолиб кетиши мумкин. 
Юқоридаги келтирилган фикрларни назарда тутган ҳолда номи аталган 
иккита турни бир-бирига яқинлигини ёки узоқлигини ҳамда адаптив 
белгиларини, илдизи таркибидаги тритерпен сапонинларнинг миқдорини ва 
улар таркибининг олинган жойига боғлиқлигини аниқлашга ҳаракат қилдик. 
Бунинг учун 
A.albidum
турини Фарғона водийсининг иқлим шароити бир 
биридан фарқ қиладига тоғ ва адир зоналаридан иборат 6 та жойидан (Хужун 
тоғи, Сулук-ота, Чуст, Поп, Чимён, Миндон ва Майли- сай дан 
А.tenuifolium
) 
олинган 2 ва 4 йиллик ўсимлик илдиз намуналарини олиб ҳавода қуритилгач, 
экстракция қилиб қуруқ қолдиқ миқдорини аниқланди [2]. Тажриба 
натижаларига кўра қуруқ қолдиқнинг чиқиш унуми тоғли зонадан адир зонага 
ва 2 ёшдан 4 ёшга ўтганда қарийиб икки бараварига ортиши кузатилди. 
(жадвалга қаранг).
Жадвал