Biogeografiya kk

 
 2. Okeandag’ı tirishilik.
Okeanda jasawshı organizmlerdin’ tirishiligin anıqlawshı tiykarg’ı faktorlardn’ biri-basım 
esaplanadı. Okeannın’ teren’ligi artqan sayın onın’ basımı da artıp baradı. Bul jerde tiri organizm 
jasawı ushın sol quraqım ishki basımg’a iye bolıwı kerek. Du’nya ju’zlik okeannın’ en’ teren’ 
jeri (11 km) 1100 atm.basımda iye. 
Basımg’a qatnası boyınsha ko’plegen evribiont tu’rler bar. Ma’selen, ten’iz kirpisi 
Echinocardium australe 4900 m teren’likte (490 atm. basımda). Serolicularia longicallus 
mollyuskası 35-4400 m teren’likte (440 atm.basımda), krevetka Gennades parvus 600 m den 
5600 m teren’likte jasaydı. 
Du’nya ju’zlik okean temperaturası-organizmlerdin’ tarqalıwının’ tiykarg’ı faktorlarının’ 
biri. Qurıqlıqtag’ı sıyaqlı du’nya ju’zlik okeannın’ temperaturalıq rejimnin’ zonallıg’ı xarakterli, 
biraq okeanda temperaturanın’ o’zgerisi ju’da’ a’ste boladı. Okeannın’ ha’r qıylı rayonları bir-
birinen ortasha jıllıq temperaturası menen ayrıladı.
Tropik ha’m polyar suwlarında stenotermli haywanlar jasaydı. Olar bul shegaradan shıg’a 
almaydı. Stenotermli suwıqtı su’yiwshi organizmler pripolyar suwda tirishilik etedi. Ma’selen, 
navaga, sayka balıg’ı, kit ta’rizlilerden beluxa ha’m narval, ko’pshilik tyulenler, omırtqasızlardan 
amfipodalar (shayan ta’rizliler). 
Ortasha poyasta evritermli tu’rler ken’ tarqalg’an. MısU’ mollyuskalardan ustritsa ha’m 
midiya, balıqlardan tunets ha’m qılısh balıq. Okeanda teren’ge tu’sken sayın temperatura 
to’menlep baradı. Tropik zonada 150 m ge shekem 16,0
0
, 300 m de-10,1
0
, 1000 m de-4,5
0
, 2000 
m de-2,3
0
, 3000 de bolsa-1,8
0
. Onnan teren’de o’zgerissiz qaladı. 
Ayrım rayonlarda suwıq suwlardın’ joqarı ko’teriliwi bayqaladı, bul apvelling dep ataladı. 
Bul qubla Amerika ha’m Afrikanın’ batıs jag’aları ushın xarakterli. Suwıq suwda kislorod jaqsı 
eriydi, sonın’ ushın onda tirishilik bay boladı. 
Okean tirishiligi ushın suwdın’ duzlılıg’ı u’lken a’hmiyetke iye. Du’nya ju’zlik okeannın’ 
ortasha duzlılıg’ı 35F di quraydı. Shettegi ha’m ishtegi ten’izlerdin’ mıs: Jer Orta ten’izi 37-40F, 
Qızıl ten’iz-46,5F ge ten’. Okean organizmleri ashshı suwda jasaydı, duzlılıq azayg’an sayın 
organizmler azaya baslaydı. Teren’ge tu’sken sayın kislorod mug’darı da azaya baslaydı.