Bilimlendiriw ministrligi

Parlament reforması. Korol armiyasınıń qıyratılıwı parlamentke

zárúr ózgerisler etiw imkaniyatın berdi. Dvoryan jer iyeleri taxt

paydasına tólenetuǵın feodal salıqlardan azat qılındı. Jer olardıń jeke

múlkine aylandı. Sawdagerler endi sawda júrgiziwge ruqsatnama satıp

almaytuǵın boldı. Shirkew parlamentke boysındırıldı, korol, onıń tárep-

darları hám episkoplardıń jerleri bolsa (konfiskaciyalandı) tartıp alındı.

Revolyuciyanıń tamamlanıwı. Angliyanıń konstituciyalıq

monarxiyaǵa aylanıwı. Parlamenttiń qararı menen Angliyada korollik

hákimiyatı hám lordlar palatası biykarlandı. 1649-jılı 19-may kúni Angliya

respublika dep daǵazalandı.

Bul waqıtta, O. Kromvel basshılıǵındaǵı revolyuciyalıq armiya Irlan-

diyanı boysındırıw ushın bul jerge bastırıp kirdi. Basqınshılıq pro-

cesinde Irlandiya xalqınıń úlken bólimi qaytıs boldı. O. Kromveldiń

revolyuciyalıq armiyası usı tárizde basqınshı armiyaǵa aylandı. Bul

armiya Irlandiyadan soń Shotlandiyaǵa da bastırıp kirdi. Qızǵın sawa-

shlardan soń jeńilgen Shotlandiyanıń ǵárezsizligi tamamlandı.

Sonnan keyin eski parlament tarqatıp jiberildi. Mámlekette

O. Kromvel protektoratı (protektor — qáwender, qorǵawshı) ornatıldı.

Atqarıw hákimiyatı tolıq protektor qolına ótti.

1688-jılǵı «Sharapatlı revolyuciya». Kromveldiń óliminen soń 1660-

jılı taxtqa kelgen Karl II sheklenbegen húkimdarlıqqa dawagerliginen

waz keshpedi. Onıń miyrasxorı Yakov II bolsa katolik dinin qayta tik-

lew ushın háreket etti. Soń 1688-jılı parlament Yakov II ni taxttan

ayırdı hám Angliya taxtına Gollandiya húkimdarı shahzada Villem

Oranyeni usındı. Ol parlament qoyǵan talaplar tiykarında taxtqa otırdı.

Sol waqıttan baslap, eń áhmiyetli máselelerdi korol emes, parla-ment

sheshetuǵın boldı. Korol hákimiyatı parlament tárepinen sheklen-di.

Solay etip, Angliyada sheklengen yamasa konstituciyalıq monarxiya

ornatıldı. Bul Angliya tariyxında «Sharapatlı revolyuciya» atın aldı.

Angliya burjuazıyalıq revolyuciyasınıń nátiyjeleri hám tariyxıy áh-

miyeti. Angliya burjuaziyalıq revolyuciyası absolyutizmdi joq etti.

Revolyuciya feodallıq múlklikke soqqı berdi, biraq, tamamlanbay qaldı,

sebebi diyqanlardı jerdiń tolıq iyelerine aylandırmadı hám olardı feo-

dallıq ǵárezlilikten azat etpedi. Solay bolsa da, revolyuciya Angliyada

kapitalistlik qatnasıqlardıń keyingi rawajlanıwında sheshiwshi áhmiyetke

iye boldı. Bul revolyuciya nátiyjesinde awıl xojalıǵında da kapitalistlik

qatnasıqlar tez rawajlana basladı, sanaat awdarıspaǵı baslandı.

Jámiyette de ózgeris payda boldı — sanaat burjuaziyası hám jumısshılar

klası rawajlanıp bardı.

XVIII ásirde Angliya. XVIII ásirde hákimiyat tolıq túrde eki pala-

ta — lordlar palatası hám jámáátlik palatasınan ibarat parlament qo-

lında edi. 1707-jılı parlament Angliya menen Shotlandiya arasındaǵı uniya

(awqam)nı nızamlastırdı. Endi mámleket Ullı Britaniya dep atala

basladı. 1714-jılı Angliya taxtında turǵan oranyeler dinastiyasınıń aqırǵı

wákili qaytıs boldı. 1701-jılı qabıl etilgen «Taxt miyrasxorlıǵı haqqında

bill» ge tiykarlanıp, parlament gannoverli nemec knyazları dinas-

tiyasınan, Yakov I diń áwladı Georg I di Angliya taxtına usındı.

Gannoverlikler probestantlar edi hám inglis taxtın XVIII ásirden bas-

lap, tap XIX ásir baslarına shekem iyelep turdı. Pútkil XVIII ásir

dawamında Ullı Britaniya Franciya menen bolǵan qırǵın gúresler ba-

rısında Arqa Amerikanı, Hindstandı, Afrikadaǵı kóplegen aymaqlardı

iyelep aldı hám solay etip Ullı Britaniya koloniallıq imperiyasına tiykar

saldı. Angliya «teńizler húkimdarı»na aylandı.