Bilimlendiriw ministrligi

O’ZBEKISTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA’M ORTA ARNAWLI

BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI

BERDAQ ATINDAG’I QARAQALPAQ MA’MLEKETLIK UNIVERSITETI

YURIDIKA FAKULTETI

YURISPRUDENCIYA QA’NIYGELININ’ 1-A KURS STUDENTI

AG’ATAEV BERDIBEKTIN’

“MA’MLEKET HA’M HUQIQ TA’RIYXI” pa’ninen

REFERAT

Tema: ANGLIYA MA’MLEKETSHILIGI PAYDA BOLIWI

Orinlag’an: Ag’ataev Berdibek

Qabillag’an: Jarekeev Berdaq

REJESI:

I. Kirisiw
1. Angliya V-XI a’sirlerde
1.2. Britaniyadan Angliyag’a
II. Tiykarg’i bo’lim
2. Orta a’sirlerdegi Angliya
III. Juwmaqlawshi
3. Angliyada parlament

Rim imperiyası Britaniya atawların jawlap alǵanında atawdıń qublasında

kelt, britt, arqasında — házirgi Irlandiya hám Shotlandiyada — skot, pikt

qáwimleri jasaǵan.

Rim legionları 407-jılı Britaniyanı taslap Italiyaǵa qaytadı. Olardıń izinen

qalǵan rimliler de Evropaǵa kete baslaydı. Usılayınsha atawdıń kelt xalqı

óz erkine qaldırıladı. Kelt qáwim baslıqları bolsa óz ara urıslardı kúsheytip

jiberedi. Sol waqıtta arqadan pikt hám skott qáwimleriniń hújimleri

baslanadı. Qáwipli qorǵawshılar. Piktlerden qorǵanıw ushın jergilikli

brittler birinshi márte germanlardıń yut, angl hám saks qáwimleriniń

jallanba drujinaların shaqırtqan. Bul qáwimler bolsa Germaniyanıń arqası

hám Yutlandiya yarım atawında jasaytuǵın edi. Dáslep germanlar úsh

kemede keledi. Biraq kóp ótpey olardıń izinen kóplegen qáwimlesleri jolǵa

shıǵadı. Germanlardıń keltlerden barǵan sayın joqarı tólem talap etiwleri,

úzliksiz kóterilisleri, mámleketti talawları hám qáwip tuwdırıwları kúsheyip

baradı. Yutlar V ásir ortalarında Kent wálayatın basıp aladı. Olardıń izinen

anglsaksler de keltlerge hújim baslap, qattı qarsılıq bolmaǵanı sebepli

mámleketti basıp alıwǵa kirisedi. Angl-saksler jergilikli xalıqtıń bir bólegin

qırıp taslap, ayırımların qullıqqa aladı. Qalalar úlken wayranagershilikke

ushırap, ǵayrı dinli germanlar sıyınıw orınları (ibadatxana) hám

monastırlardı talap, jandırıp jiberedi. Basıp alıwshılıq urısları sebepli

kóplegen keltler kontinentke, Armorika wálayatına kóship ótedi.

Franciyanıń arqa-batısındaǵı bul aymaq brittlerdiń ǵalaba kóshiwlerinen

soń Bretan atın aladı, bul at házirge deyin saqlanıp qalǵan. Brittler — kelt

qáwimlerinen bolıp, Britaniyanıń tiykarǵı xalqı esaplanǵan. Britaniya

atawına bastırıp kiyatırǵan germanlarǵa qarsılıq kórsetiw Amvrosiy

Avrelian atı menen baylanıslı. Ol atawdaǵı sońǵı rimlilerden edi. Amvrosiy

Avrelian VI ásirdiń baslarında brittlerdi birlestiredi. Bunıń nátiyjesinde ol

bir qatar jarqın jeńislerge erisedi. Kúshli armiya dúze alǵan Amvrosiy

Avrelian angl-saksler zulımlıǵın derlik yarım ásirge toqtatadı. Kelt

qáwimleriniń eske túsiriwlerinde bul jeńisler haqqındaǵı maǵlıwmatlar

ásirler dawamında saqlanıp qaladı. Biraq ráwayatlarda basqınshılarǵa

soqqı bergen qaharmannıń atı ózgergen. Dástan aytıwshılar onı Artorius

yamasa Artur dep atay baslaǵan. Waqıttıń ótiwi menen Artur tulǵası

átirapında VI ásirge baylanısı bolmaǵan kóplegen tariyxıy ápsanalar

toplanǵan. Aradan bes ásir ótse de Evropanıń hár túrli mámleketleriniń

jazıwshıları korol Artur hám onıń rıcarları Lanselot, malika Jinevra,

sıyqırshı Merlinler haqqında shıǵarmalar dóretiwdi dawam etedi. Bul

shıǵarmalar kitap oqıwshılar arasına keń tarqaladı. Amvrosiy Avreliannan

keyin brittlerde múnásip jolbasshınıń bolmawı angl-sakslerge atawdıń

úlken bólimin basıp alıwına imkaniyat jaratadı. Basqınshılıqqa

ushıramaǵan kelt qáwimleri Irlandiya hám Shotlandiyada, bir bólegi

Britaniyanıń batıs shetinde saqlanıp qaladı. Basqınshılar Britaniya

jerlerinde jeti korollıq dúzedi. Olar hár túrli sóylemlerde (dialekt)

sóylesken, biraq jıllar ótip angllar jasaǵan Mersiya dialektlik tili barǵan

sayın keń qollanıla baslaydı. Sol sebepli keyin ala basqınshılar

qarımqatnasındaǵı til inglis, mámleket bolsa Angliya atın aladı.

Basqınshılardıń kóplegen qáwimleri hám boysındırılǵan xalıqtıń qalǵan

bólimi bir xalıq bolıp birlese baslaydı. Tariyxta olar angl-saks dep ataladı.