Bilimlendiriw ministrligi

Jańa basqınshılıqlar. Norvegiya yamasa Daniya jaǵasınan shıqqan keme

Britaniya atawlarına birneshe kún ishinde júzip barǵan. Zamanlaslarınıń

jazıwına qaraǵanda, sol sebepli daniyalılar hár jılı hújim jasap Angliya

xalıqınıń mal-múliklerin talaǵan. Ájayıp kalligrafistlik óneri orayları bolǵan

Irland monastırları normannlar tárepinen jandırılǵan. Angl-saks

korollıqlarındaǵı ishki kelispewshilikler nátiyjesinde olar basqınshılardı

qaytara almaǵan. Bunıń aqıbetinde, normannlar 842-jılı Londondı basıp

alıp, talap, jandırıp jiberedi. Keyin ala daniyalılar talawshılıq hújimlerinen

soń watanına qaytpastan Angliyada basıp alǵan jerlerinde qıslap qalatuǵın

bolǵan.

Derlik barlıq angl-saks korollıqları daniyalılar tárepinen baǵındırıladı.

Qarsılıq kórsetiwdi tek Uesseks korollıǵı dawam ettiredi.

Ull Alfred (871—900) Uessekste taxtqa kelgenge shekem daniyalılardı

heshkim toqtata almaǵan. Ullı Alfred pútkil Angliyadan basqınshılardı

jazalaw niyetindegi jawıngerlerdi jıynaydı. Ol bul láshkerler menen

daniyalılardı birneshe ret jeńedi. Alfred 879-jılı daniyalılar menen tınıshlıq

pitimin dúzedi. Shártnamaǵa muwapıq, pútkil ataw eki bólimge bólinip:

qubla aymaqlar Alfredke, arqa aymaqlar bolsa   daniyalılarǵa beriledi.

Shegara London hám Chechter aralıǵındaǵı áyyemgi rimliler qurdırǵan tas

jol boylap ótedi. Skandinaviyalılarǵa qaldırılǵan jerler Denlo atın aladı.

Alfred tınıshlıq pitiminen jańa kúshli láshker dúziw ushın paydalanadı.

Burınları dushpan qáwpi tuwılǵanında xalıq láshkeri toplanatuǵınlıǵı belgili

edi. Endi bolsa hár bes angl-saks altınshı adamdı baǵıwı hám

qurallandırıwı májbúriy etip qoyıladı. Nátiyjede, tınımsız urıslar dáwirinde

awıldıń kópshilik xalqı óz jumısınan ajıratılmaǵan. Jańa qaǵıydaǵa

muwapıq, bes adam altınshı adamdı, dubılǵa (temirden jasalǵan áskeriy bas

kiyim), qılısh hám urıs baltası menen támiyinlep, vikingden kem

qurallandırmaǵan. Qalaberse, bul altınshı adam: hámme waqıt shınıǵip

turıwı, urısqa tayarlanıwı shárt edi. Onıń ushın qalǵan bes qońsısınıń islewi

shańaragı haqqında oylamawı ushın da múmkinshilik jaratıp beredi. Sol

tárizde san jaǵınan qısqarǵan Ullı Alfred láshkerleri sıpatı boyınsha

aldınǵısına qaraǵanda sezilerli kúsheydi. Jańa armiyanıń payda bolıwı

menen jámiyette de áhmiyetli ózgerisler boladı. Jámiyette professional

diyqanlardan tısqarı jawıngerler qatlamı júzege keledi.

Alfred daniyalılardıń qorǵanlardı qamal etiwdi onsha maqul

kórmeytuǵınlıgın ańlap, óz múlikleriniń shegaralarında kóplep qorǵanlar —

burglar qurdıradı. Korol keme soǵatuǵın ustalardı tawıp, daniyalılardıkinen

qalıspaytuǵın kemeler soqtıradı. Korol Alfred tek armiya menen

shuǵıllanbaǵan. Ol óz dáwiriniń júdá bilimli adamı bolǵan. Uessekste bolsa

daniyalılardıń hújimlerinen soń latın tilin biletuǵın adamlar derlik

qalmaǵan edi. Ol eski angl-saks nızamların jazıwdı hám Angliya tariyxına

baylanıslı maǵlıwmatlar jıynawdı buyıradı. Ullı Alfred dáwirinde

«Anglosakson jılnaması» dúzilip, onda jıl sayın áhmiyetli waqıyalar jazıp

barıla baslaydı. Denlonıń qaytarılıwı. Korol Alfredtiń óliminen keyin onıń

miyrasxorları Denloǵa hújim baslaydı. Jańa armiya tabıslı háreket etip, X

ásirdiń sońǵı sheregine kelgende Angliya korollıǵı (bul waqıtta burınǵı

Britaniya atı jańa Angliya ataması tárepinen birotala qısıp shıǵarılǵan.)

Daniya nızamları wálayatın qosıp aladı. Bul dáwirge kelip, Denloǵa

ornalasqan daniyalılar jergilikli xalıq penen jaqınlasıp, aralasa baslaǵan edi.

Keyin ala Angliyada jáne ishki kelispewshilikler baslanıp, mámleket

hálsireydi. Sol waqıtta, Daniya tez rawajlana baslaydı. Daniya korollıǵı

Angliyaǵa hújim qılǵan daniyalı vikinglerge qaraǵanda qáwiplirek edi.

Angliya korollıǵı ishki kelispewshiliklerden birotala hálsizlenip qalǵan edı.

Daniya korolı XI ásir basında inglisler jerine óz áskerlerin túsiredi. Urıs

uzaq sozılmaydı, tek London qalası daniyalılarǵa biraz waqıt qarsılıq

kórsetedi.