Bilim Ta’l Ta’l “oliy m sohasi: lim sohas lim yo’na oliy V t y matem

NAZORAT SAVOLLARI 
1.
Tashqi iqtisodiy faoliyat, uning tarixi va asosiy yo’nalishlari hamda 
mamlakat iqtisodiyoti taraqqiyotidagi rolini tushuntirib bering? 
2.
Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi metodologiyasi va uning vazifalarini 
tushuntirib bering? 
3.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni tavsiflovchi ko’rsatkichlarni aytib bering?
 
4.
Tashqi iqtisodiy aloqalarning makroiqtisodiy statistikadagi o’rni qanday? 
5.
Import va eksport deganda nimani tushunasiz? 
6.
To’lov balansi deganda nimani tushunasiz? 

---

daro
jihat
pul s
orqa
Mas
R
7.1
7.2
7.3
7.4
Tayanc
omad, firm
Darom
tidan daro
shaklida if
Shaxsiy
ali hosil bo
Bozor 
salan: 
-
ishla
-
kapi
-
ko’c
-
men
-
puld
-
akts
Sh
dar
AHO
REJA:
 
1. 
Ahol
2 
Ahol
3 
Ahol
sotsia
4 
Inson
ch so’z 
ma daroma
7.1.Ah
mad 
– bu 
omad rezid
foda etilad
y daroma
o’ladi.
qoidasiga
ab topish q
ital egasi f
chmas mul
nejerga ham
dor foiz ol
iyador div
haxsiy 
romad
OLINI TU
li daroma
lini turmu
lining mod
al darajas
n barkom
va ibora
adi, ish haq
holi darom
rezidentla
dentlarnin
di. 
ad 
ayrim k
a binoan 
qoidasiga 
foyda ko’r
lk egasi re
m foyda, h
adi; 
vident olad
D
da
URMUSH
adlarining
ush daraj
ddiy ehtiy
sini tavsif
mallashuvi
105
alar
: aho
qi, 
 
madning 
ar ixtiyori
ng yalpi ich
kishi yoki 
har bir 
binoan ish
radi; 
enta tegad
ham ish ha
di. 
Daromad
Firma 
aromadi
7-MAV
H DARAJA
g shakllan
asini umu
yojlarini q
flovchi ko
i indeksi
5
li darom
shakllani
iga tushga
hki mahsu
oila darom
kishi ish
h kuchi eg
di; 
aqi tegadi
d
i
VZU 
ASI STAT
nishi va ta
umlashtir
qondirish
o’rsatkich
adlari va
ishi va tar
an pul tus
ulot (YaIM
madidir. U
lab topga
gasi ish ha
; 
Davlat
daroma
TISTIKA
arkibi 
ruvchi ko’
h, ma’rifiy
hlar 
a xarajatla
rkibi 
shumlaridi
M) dagi hi
 
U YaIM n
an darom
aqi oladi; 
t 
adi
ASI
’rsatkichl
y - ma’na
ari, shaxs
ir. Mohiy
issasi bo’l
ni taqsimla
madini ola
lar 
aviy va 
siy 
yati 
lib, 
ash 
adi. 

---

106
Bu daromadlar birlamchi daromadni tashkil qiladi. U quyidagicha 
hisoblanadi: 
BD = MBOD + MKD + DBD 
Bu yerda: MBOD – mehnat bilan olingan daromad (ya’ni, ish haqi, menejer, 
tadbirkor daromadi); MKD – mulkdan kelgan daromad (foyda, renta, foiz, 
dividend); DBD – davlatning birlamchi daromadi (ishlab chiqarishga va 
importga soliq). 
Ish haqini hisoblash 
Ish haqi – 
bu mehnat bilan band bo’lgan aholining asosiy daromadidir. 
Rivojlangan mamlakatda jami daromadlarning 70 - 80foizini ish haqi tashkil etadi. 
Ish haqi tirikchilik vositalarini xarid qilish va pul jamg’armasini hosil etish uchun 
ishlatiladi. U quyidagicha hisoblanadi: 
IH = AIH + B + PT 
Bu yerda: AIH – asosiy ish haqi (ya’ni, ish kuchi egasining o’z mehnati 
natijasi uchun oladigan haqi); B – bonus (mukofot ko’rinishidagi ish haqi, 
imtiyozli yoki foizsiz ssuda berish, turli tekin xizmatlar ko’rsatish va h.k.); PT – 
pul to’lovlari (belgilangan ish vaqtidan ortiqcha ishlaganlik uchun beriladigan 
haq); 
Ishlovchining qo’liga tegishiga qarab ish haqi ikki turga: 
-
umumiy (brutto); 
-
sof (netto) ish haqiga bo’linadi. 
Bajarilgan ishni o’lchash mezoniga qarab vaqtbay va ishbay (donabay) ish 
haqlari farqlanadi. 
Vaqtbay ish haqi 
ma’lum malaka va ish tajribasiga ega bo’lgan 
xodimning ishlagan vaqtiga, ya’ni necha kun yoki soat ishlaganiga, vaqt sarfiga 
qarab to’lanadi. 
Ishbay ish haqi 
muayyan malakali ishchi yaratgan sifatli tovar va 
ko’rsatgan xizmat miqdori yoki bajarilgan ish hajmi uchun oladigan haqdir. Uning 
miqdori mehnat unumdorligiga nisbatan to’g’ri mutanosiblikda o’zgaradi. 
Brutto ish haqi – 
bu yalpi, ya’ni ishlovchi hisobiga yozilgan 
ish haqidir. 
Netto ish haqi 
esa yalpi ish haqidan turli to’lovlar 
chegirib tashlangandan so’ng qoladigan ish haqidir. U quyidagicha 
hisoblanadi: 
SIH = YaIH-(DS + IST + JAM) 
Bu yerda: YaIH – yalpi ish haqi; SIH – sof ish haqi; DS – daromad solig’i; IST – 
ijtimoiy sug’urta solig’i; JAM – jamg’armaga ajratilgan mablag’. 

---

107