Bilim Ta’l Ta’l “oliy m sohasi: lim sohas lim yo’na oliy V t y matem

YAIMni daromadlar usulida hisoblash. 
Daromad nuqtai nazaridan YAIM 
ish bilan bandlikdan daromadlar va barcha xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning-
rezidentlarning daromadlaridan tashkil topadi va quyidagilarga bo’linadi: 
– faqat uy xo’jaliklariga tarqatilishi mumkin bo’lgan yollanma mehnat 
evaziga olinadigan daromadlar; 
– milliy iqtisodiyotning barcha sektorlariga ta’luqli bo’lgan tadbirkorlik 
faoliyati va mulkdan olinadigan daromadlar. 
Har bir shaxs daromadlarni barcha manbalar hisobidan olishi mumkin. Shu 
sababli yuqorida qayd etilgan ikki agregat ikki ijtimoiy sinfga ajratishni nazarda 
tutmaydi. Tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromadlar tadbirkorlarning 
daromadlariga tenglashtirilishi mumkin emas. 
Ish haqi tadbirkorlar va davlat tomonidan kimni ishlga yollagan bo’lsalar, 
o’shalarga to’lanadi. Ushbu moddaga, shuningdek tadbirkorlar tomonidan ijtimoiy 
sug’urta va xususiy pensiya, meditsina hizmati va yordami, ishsizlik va boshqa 
fondlarga to’lanadigan badallar ham kiradi. Qayd qilingan ish haqiga 
qo’shimchalar tadbirkorlarni ishchi kuchini yollash bilan bog’liq bo’lgan 
xarajatlarining bir qismi bo’lgani sababli, firmalarning ish haqini to’lash bo’yicha 
xarajatlari elementi bo’lib hisoblanadi. 
Qayd etish lozimki, oxirgi yillarda ko’pchilik mamlakatlarda yollanma 
mehnat bilan shug’ullanuvchilar ulushi muntazam kamayib bormoqda. 
Foyda tushunchasi, haqiqatda mulkdan daromad (nokorporativ 
tadbirkorlikdan daromad) va korporatsiyalar foydasiga bo’linadi. Birinchi holatda 
gap, individual mulk xisoblangan korxonalar hamda ularning sheriklari va 
kooperativlarning sof foydasi, to’g’risida ketadi. 
Korporatsiyalarning foydalari uch xil usulda foydalanilishi mumkin: 
– davlat tomonidan korporatsiyalarning foydasiga soliq ko’rinishida; 
– aktsionerlarning dividendlari ko’rinishida; 
– yuqorida ko’rsatilgan to’lovlarni chegirgandan so’ng qolgan barcha summa 
– korporatsiyalarning taqsimlanmagan foydasi ko’rinishida. 
YAIM tarkibida ish haqi, renta to’lovlari, foiz va foydadan tashqari yana 
mablag’larni ikki turda taqsimlanishi, ya’ni daromadlarni to’lash bilan bog’liq 

---

50
bo’lmagan holatlar ham mavjud: asosiy kapital iste’moli uchun ajratmalar va 
ishlab chiqarishga bilvosita soliqlar.
Asosiy kapital iste’moli umuman olganda, hisobot davrida ishlab 
chiqaruvchida mavjud bo’lgan asosiy kapital joriy qiymatining jismoniy va 
ma’naviy eskirishi hisobiga qisqarishini anglatadi. 
Bunga harbiy harakatlar yoki favqulotda holatlar natijasida vayron bo’lgan 
asosiy kapital kiritilmaydi. 
Ijara haqi deganda kapital, tovardan foydalanuvchi tomonidan uning egasiga 
qisqa muddatli ijara yoki shunga o’xshash ma’lum vaqt davomida shartnoma 
asosida ishlab chiqarish jarayonida foydalanish huquqi uchun to’lanadigan summa 
tushuniladi. Ijara haqi nafaqat ushbu davrda tovar qiymati kamayishini, ya’ni 
asosiy kapital iste’molini, qoplashi, shu bilan birga ushbu davr boshidagi asosiy 
kapital uchun belgilangan foiz to’lovlari va boshqa kapital egasining xarajatlarini 
qoplashi zarur. 
Daromad to’lash bilan bog’liq bo’lmagan yana bir xarajat turi davlat 
tomonidan soliq undirilishi bilan bog’liq bo’lgan – biznes uchun bilvosita soliqlar 
hisoblanadi. Firma va korporatsiyalar uchun ular xarajat bo’lib hisoblanadi va shu 
sababli ular mahsulot tannarxiga kiritiladi. Ularga quyidagilar kiradi: qo’shilgan 
qiymat solig’i, aktsizlar, mulk solig’i, litsenzion to’lovlar va bojxona poshlinalari. 
Norezidentlar tomonidan bizning mamlakatda yaratilgan omil daromadlari 
bizning mamlakat YAIMga qo’shiladi, lekin YAMDga qo’shilmaydi. Omil 
daromadlariga ish haqi, foyda, dividend, foizlar va boshqalar kiradi.