Bilim Ta’l Ta’l “oliy m sohasi: lim sohas lim yo’na oliy V t y matem

Xususiy iste’mol xarajatlari. 
MHT atamalarida uy xo’jaliklarining iste’mol 
xarajatlari xususiy (shaxsiy) iste’mol xarajatlari deb yuritiladi. Uy xo’jaliklarining 
shaxsiy iste’mol xarajatlariga quyidagilar kiradi: uzoq vaqt fodalaniladigan 
predmetlar (buyumlar), joriy iste’mol tovarlari va turli xizmat turlari uchun 
iste’mol xarajatlari. 
Yalpi xususiy ichki investitsiyalar. Zahiralarning o’zgarishi. Yalpi va sof 
investitsiyalar
.Umum qabul qilingan uslubiyotga binoan yalpi xususiy ichki 
investitsiyalar quyidagilardan tashkil topadi: tadbirkorlar tomonidan mashina, 
uskuna va stanoklarni pirovard sotib olish; uy-joy qurilishini hisobga olgan xolda 
qurilish ishlari; zahiralarning o’zgarishi. 
Tovar va xizmatlarni xarid qilish uchun davlat xarajatlari. 
Tovar va 
xizmatlarni davlat xaridi asosan soliq tushumlari va boshqa davlat daromadlari 
hisobiga moliyalashtiriladi. Ko’pchilik xarajatlar shartli tarzda hisoblangan o’z 
iste’moli uchun nobozor ishlab chiqarish xarajatlaridan iborat bo’ladi. 
Sof eksport. 
Mamlakat miqyosida eksport va import ayirmasi. 
Daromad nuqtai nazaridan YAIM ish bilan bandlikdan daromadlar va barcha 
xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning-rezidentlarning daromadlaridan tashkil topadi va 
quyidagilarga bo’linadi: 
– faqat uy xsho’jaliklariga tarqatilishi mumkin bo’lgan yollanma mehnat 
evaziga olinadigan daromadlar; 
– milliy iqtisodiyotning barcha sektorlariga ta’luqli bo’lgan tadbirkorlik 
faoliyati va mulkdan olinadigan daromadlar. 
YAIM tarkibida ish haqi, renta to’lovlari, foiz va foydadan tashqari yana 
mablag’larni ikki turda taqsimlanishi, ya’ni daromadlarni to’lash bilan bog’liq 
bo’lmagan holatlar ham mavjud: asosiy kapital iste’moli uchun ajratmalar va 
ishlab chiqarishga bilvosita soliqlar. 
YAIM – pul, vaqt va sifat ko’rinishidagi ko’rsatkich bo’lib sanalgani sababli, 
uning hajmini hisoblashda narxlar o’zgarishining ta’siri kuchli bo’ladi. YAIM 
hajmiga uning tarkibiga kiruvchi barcha pirovard tovar va xizmatlarning jismoniy 
hajmlaridagi hamda narxlaridagi o’zgarishlar ta’sir o’tkazadi. 
Nominal YAIM bu joriy bozor baholarida hisoblangan YAIMdir. 
Real YAIM bu bazis davr yoki o’tgan davr baholarida hisoblangan YAIMdir. 
Nominal YAIMni real YAIMga o’tkazishda, ya’ni o’zgarmas baholarda 
hisoblashda quyidagi usullardan foydalaniladi: 

Baholar indeksi orqali deflyatsiyalash usuli 

---

46

Fizik hajmi indeksi yordamida ekstrapolyatsiya qilish usuli 

To’g’ridan-to’g’ri o’zgarmas baholarda baholash usuli 

Ko’rsatkichlarni xarajat elementlarini deflyatsiya qilish usuli 

Ikki marotaba deflyatsiyalash usuli