Bilim Ta’l Ta’l “oliy m sohasi: lim sohas lim yo’na oliy V t y matem

Amortizatsiya normasini hisoblashning an’anaviy usullari 
1. Chiziqli usulda: 
3. Qiymatni foydali xizmat qilish yillar soni yig’indisi 
bo’yicha chegirib borish usulida: 
2. Kamayuvchi qoldiq 
usulida: 
илг
A
К
АКФХКМ
N
*
100

4. Qiymatni ishlab chiqariladigan mahsulot hajmiga 
mutanosib ravishda chegirib borish usulida: 
Bunda AKFXKM – asosiy kapital ob’ektining foydali xizmat qilish muddati. 
Ma’lumki, O’zbekiston Respublikasida asosiy fondlarning eskirish darajasi, 
qoldiq qiymati va boshqa asosiy fondlar bilan bog’liq bo’lgan ko’rsatkichlarning 
darajasi buxgalteriya, soliqqa tortish va statistikada amortizatsiya hisoblashning 
qaysi metodi qo’llanilganiga bog’liqdir. Amortizatsiya – asosiy fondlarning 
eskirishini normativ qiymatini ifodalaydi, ammo haqiqiy qiymatini emas. Chet el 
statistikasida amortizatsiya ajratmalarini hisoblashning 11 ta metodi mavjud.
Rivojlangan mamlakatlar statistikasida asosiy kapitalning qoldiq qiymatini (NFC-
Net Fixed capital) hisoblashda 
“uzluksiz inventarizatsiya usuli”
(Perpetual 
Inventory Method) dan keng foydalaniladi (AQSH, FRG, Kanada, Angliya, 
Frantsiya va boshqalar). Bu so’zning va usulning avtori amerikalik iqtisodchi 
R.Goldsmitdir. U bu metodni Nyu-Yorkda 1951 yilda nashr etgan “Milliy boylikni 
uzluksiz inventarizatsiyasi” kitobida bayon qilgan. 
Bu metodni qo’llashda zarur bo’lgan ma’lumotlar:
1.
Yalpi kapital qo’yilmalar to’g’risida ko’p yillik dinamika qatori.
АКФХКМ
N
A
100

йигиндиси
сони
йиллар
муддати
килиш
хизмат
Фойдали
сони
йиллар
колган
а
муддатигач
килиш
хизмат
Фойдали
N
A
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.




n
t
t
t
A
Q
Q
N
1

---

65
2.
Asosiy kapitalning alohida olingan guruhlari bo’yicha normativ xizmat 
muddati to’g’risidagi ma’lumotlar. 
3.
Joriy bahodagi yalpi kapital qo’yilmalar summasi. Buning uchun kapital 
quyilmalar indeksidan foydalaniladi. Bunda qurilish ishlari, jihozlar, transport 
vositalari, qurilish materiallari indekslari asosida bahoning yig’ma indeksi: 
bunda i
P
- kapital qo’yilmalarining alohida turlari bo’yicha baho indeksi 
(individual indeks), q
0
p
0
– kapital qo’yilma turlarining bazis davridagi qiymati. 
Davr oxiridagi asosiy kapitalning qoldiq qiymati=Davr boshidagi qoldiq 
qiymati+davr ichida qilingan yalpi kapital qo’yilmalarning summasi – davr ichida 
hisoblangan amortizatsiya ajratmalari. Ko’rinib turibdiki, bu hisoblashlarda asosiy 
kapitalning qoldiq qiymati deflyatlashtirilgan (joriy baholardagi qiymatni bazis 
baholarida baholash) qiymat olindi. Indeks –deflyator I
p
ni hisoblashda: 
a) jihozlar bo’yicha guruhli indeksni hisoblash uchun 500 ga yaqin 
mashinalar olinadi (ular 38 kichik va 9 guruhga birlashtiriladi). 
b) qurilish – montaj ishlari bo’yicha yig’ma indeksni hisoblash birmuncha 
murakkabdir. Hozirgi kunda AQSH da qurilishning muhim turlari bo’yicha 22 ta 
mustaqil guruhli yig’ma indekslar hisoblanadi. 
Asosiy kapital balansi.
Asosiy kapital balansi uning yil davomidagi 
dinamikasini aks ettiradi. Balanslar asosiy kapitalning to’liq qiymati va qoldiq 
qiymatlari bo’yicha tuziladi.
Asosiy kapitalning to’liq qiymati bo’yicha balansini tuzishda korxona va 
tashkilotlarning buxgalteriya va statistik hisobotlari, tanlama kuzatish ma’lumotlari 
asosiy axborot bazasi bo’lib xizmat qiladi. Bunda asosiy kapital to’liq boshlang’ich 
qiymat bo’yicha (so’nggi o’tkazilgan qayta baholashdan so’ng kiritilgan) va to’liq 
tiklash qiymat bo’yicha hisobga olinadi (1-jadval).