Bilim Ta’l Ta’l “oliy m sohasi: lim sohas lim yo’na oliy V t y matem

АС
АС
К
kirit
kir

Yangilanish koeffitsienti – 
ma’lum davr mobaynida asosiy kapital qiymatining 
qanday qismini yangi kiritilgan kapital qiymati tashkil etishini tavsiflaydi va 
quyidagicha hisoblanadi: 
100
*
1
АС
АС
К
yangi
kir

 
Chiqarilish koeffitsienti
– ma’lum davr mobaynida chiqarilgan asosiy kapital 
qiymati davr oxiridagi kapital qiymatining qanday qismini tashkil etishini 
ifodalaydi va quyidagicha hisoblanadi: 
100
*
0
АС
АС
К
chiq
chiq

Tugatish koeffitsienti
– ma’lum davr mobaynida asosiy kapital qiymatining 
qanday qismini tugatilgan kapital qiymati tashkil etishini tavsiflaydi va 
quyidagicha hisoblanadi: 
100
*
0
АС
АС
К
tugat
chiq

Tugatilgan asosiy kapitalning yangi kiritilgani bilan almashinish koeffitsienti
– ma’lum davr mobaynida ishlab chiqarishdan chiqarilgan asosiy kapital yangi 
kiritilgan asosiy kapitalning necha foizini tashkil etishini tavsiflaydi: 
100
*
yangi
tugat
chiq
АС
АС
К

Asosiy kapitalning yaroqlilik va eskirish darajasini baholashda emirilish va 
yaroqlilik koeffitsientlari qo’llaniladi. Bu koeffitsientlar yil boshi va yil oxiriga 
hisoblanadi. 
Emirilish koeffitsienti: 
100
*
'
t
t
t
yem
AC
AC
AC
K


Yaroqlilik koeffitsienti: 
100
*
'
t
t
yaroq
AC
AC
K

yoki
yem
yaroq
K
K


100
bu erda: 
AS
t
– 
t
momentda (davr boshi yoki oxiri) asosiy kapitalning to’liq 
qiymati; 
AS
’
t
– 
t
momentda (davr boshi yoki oxiri) asosiy kapitalning qoldiq 
qiymati. 

---

68
Asosiy kapitalning yil oxiridagi to’liq va qoldiq qiymatlarini jadval 
ma’lumotlaridan foydalangan xolda hisoblaymiz (12.7, 12.8-jadvallar). 
Kapital qaytimi
– iqisodiyotga jalb qilingan har bir so’mlik asosiy kapitalga 
to’g’ri keladigan mahsulot (ish, xizmat) qiymatini ifodalaydi: 
AC
Q
CQ

, 
bu erda: - hisobot davrida ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot qiymati (makro 
ko’lamda -yalpi ichki mahsulot);
- asosiy kapitalning o’rtacha yillik qiymati
9
. 
Kapital sig’imi
– har bir so’mlik mahsulot ishlab chiqarish uchun necha 
so’mlik asosiy kapital jalb qilinganini ko’rsatadi:
Asosiy kapital bilan kurollanganlik darajasi
– iqtisodiyotda yoki korxonada 
band bo’lgan bir xodimga to’g’ri keladigan asosiy kapital qiymatini aniqlaydi:
yoki
bu erda: 
band
A
– iqtisodiyotda band bo’lgan aholi soni; 
– korxona 
hodimlarining ro’yxatdagi o’rtacha soni. 
Statistik tahlilda asosiy kapital qaytimi o’rtacha darajasining o’zgarishi va unga 
ta’sir etuvchi omillar qiymati baholanadi. Bunday tahlil samaradrorlik darajasining 
quyidagi ikki omil ta’sirida o’zgarishini baholaydi: 
1) tahlil qilinayotgan to’plamga kirgan har bir korxonaning fond qaytimi 
darajasining o’zgarishi; 
2) har bir korxona asosiy kapital qiymatining to’plamdagi ulushining 
o’zgarishi.
Bunday tahlilda indekslar usuli qo’llaniladi va kapital qaytimining 
o’zgaruvchan va o’zgarmas tarkibli hamda tarkibiy siljishlar indekslaridan 
foydalaniladi. Bu indekslarning analitik ifodasi quyidagicha: 
Kapital qaytimining o’zgaruvchan tarkibli indeksi: 
Kapital qaytimining o’zgarmas tarkibli indeksi: 
9
Asosiy kapital qiymati zahira ko’rsatkichi bo’lganligi sababli, uning o’rtacha darajasi xronologik o’rtacha yoki 
tortilgan arifmetik o’rtacha formulalari asosida aniqlanadi. 
Q
Q
AC
H
CQ
Q
AC
CS
1


,
H
AC
AC
qd

band
qd
A
AC
AC










0
0
1
1
0
0
0
1
1
1
AC
AC
cq
d
CQ
d
CQ
А
C
А
C
CQ
А
C
А
C
CQ
I









1
0
1
1
1
1
0
1
1
1
CA
CA
cq
d
CQ
d
CQ
А
C
А
C
CQ
А
C
А
C
CQ
I

---

69
Kapital qaytimining tarkibiy siljishlar indeksi: 
Asosiy kapital qaytimi o’rtacha darajasining o’zgarishi va unga t’sir etuvchi 
omillar hamda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining o’zgarishiga ta’sir etgan omillar 
tahlilini quyidagi shartli misolda ko’rib chiqamiz.