Bilim sohasi

SHARQ VA G‘ARB MUTAFAKKIRLARINING DIDAKTIK G‘OYALARI

IX – XII asrlar davomida O‘rta Osiyo jahonga Xorazmiy, Farg‘oniy, Ismoil Buxoriy, Termiziy, Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Mahmud Qoshg‘ariy kabi ulkan olimlarni taqdim etdi. Bu allomalar o‘z ijodlari, asarlari bilan o‘z xalqlarining, umuman, O‘rta Osiyoning shuhratini olamga yoydilar.

O‘rta asr Sharqining mashhur mutafakkiri, qadimgi yunon falsafasining Sharqdagi eng yirik davomchisi va targ‘ibotchisi Abu Nasr Forobiy (873 – 910) “Ideal jamoa haqida”, “Baxt – saodatga erishuv to‘g‘risida” asarlarida inson ongi, aqli, sezish a’zolari tufayli olamni har tomonlama o‘rganish, aqli yordamida o‘zini o‘rab olgan mavjudotning mohiyatini tushunish qobiliyatiga egaligini aytadi. U “Baxt – saodatga erishuv to‘g‘risida” asarida ta’lim-tarbiya, inson shaxsini kamol toptirish yo‘l – yo‘riqlari, ilm-ma’rifatga erishuv usullari, ijtimoiy muammolarni yechish masalalari xususida fikr bildiradi.

Forobiy, O‘rta asr Yaqin va O‘rta Sharqda ilg‘or pedagogik ta’limotning asoschilaridan biri sifatida, o‘z asarlarida didaktika, ta’lim-tarbiyaning psixologik asoslarini, axloq, estetikaning muhim nazariy masalalarini o‘z falsafasining ajralmas qismi tarzida tahlil etadi. U ta’lim-tarbiya berishning metodlariga ham e’tibor qaratgan holda bilimdon, ma’rifatli, yetuk odamning obrazini tasvirlar ekan, bunday deydi: “Har kimki ilm – hikmatini o‘rganaman desa, uni yoshligidan boshlasin, sog‘ – salomatligi yaxshi bo‘lsin, yaxshi axloq va odobli bo‘lsin, barcha qonun-qoidalarni bilsin, bilimdon va notiq bo‘lsin, ilmli va dono kishilarni hurmat qilsin, ilm va ahli ilmdan mol-dunyosini ayamasin, barcha real, moddiy narsalar to‘g‘risida bilimga ega bo‘lsin”⁴⁹. Bu fikrlardan Forobiyning ta’lim-tarbiyada, yoshlarni mukammal inson qilib tarbiyalashda, aqliy tarbiyalashda bilim va ma’rifatga qanchalik e’tibor berganligi ko‘rinib turibdi.