Bilim sohasi

Yevropa “Uyg‘onish” davri yer yuziga o‘nlab maorif olimlarini yetishtirib berdi. Shularning eng mashhuri, pedagogika nazariyasiga salmoqli hissa qo‘shgan ma’rifatparvar Yan Amos Komenskiydir (1592–1670). O‘zining pedagogik nazariyasida tarbiyaning tabiatga uyg‘un bo‘lishi to‘g‘risidagi tushunchani ilgari suradi. Sinf – dars tizimini didaktik talablar asosida yaratishda buyuk chex pedagogining xizmatlari katta. Uni sinf – dars tizimining asoschisi sifatida butun dunyo tan olgan. Mutafakkir “Buyuk didaktika” asarida o‘quv mashg‘ulotlarini guruh shaklida tashkil etish, o‘quv yili va o‘quv kunini bir vaqtda boshlash, mashg‘ulotlar orasida tanaffuslar berish, guruhdagi bolalarning yoshi va soni bir xil bo‘lishiga alohida e’tibor berdi. Dars davomida o‘quvchilar diqqatini to‘plash, materialni batafsil tushuntirish, o‘quvchiga savollar berish, o‘zlashtirish jarayonini nazorat qilish zarurligini ta’kidlaydi. Komenskiy yashagan davrda hammani o‘qishga tortish kerak emas, qobiliyatli kishigina o‘qishi muhim, degan g‘oya mavjud edi. Komenskiy esa o‘qishga barchani jalb etish, hamma umumiy ta’lim olishi kerakligini uqtiradi. Umumta’lim to‘g‘risida gapirganda ayollarni ham hisobga oladi. Bu davrda xotin-qizlar uchun o‘qish juda katta muammo edi, shunga qaramay, u bu masalani ilgari suradi.

Jan-Jak Russo (1712-1778) o‘zining “Emil yoki tarbiya to‘g‘risida” nomli asarida ta’kidlashicha, tarbiyani tabiatga bog‘liq holda amalga oshirish bolaning tabiiy rivojlanib borishiga rioya qilish demakdir. Russoning fikricha, bola tabiat haqidagi fanlar – geografiya, astronomiya, fizika, tabiatshunoslik fanlarni o‘rganishi lozim. Bola o‘zi yashayotgan joy, qishloq va shahar bilan tanishib, geografiyaga oid bilimlarni egallaydi, yulduzlar harakati, quyoshning chiqishi va botishini kuzatib astronomiyani o‘rganadi, tajribalar o‘tkazib fizikani bilib oladi. Tarbiyalanuvchi bilimlarni tarbiyachi orqali emas, balki o‘z kuchi bilan egalllashi, fanlarni quruq yod olmasdan, ularni o‘zi ixtiro qilishi kerak deb hisoblaydi. Russo mehnatni bolaning aqliy rivojlanishi uchun amaliy vosita deb biladi.