Bilim sohasi

Abu Ali ibn Sino (910 – 1037) ta’lim-tarbiya, mantiq, aql – tafakkur, aniq fanlarning bola tarbiyasida tutgan o‘rni, o‘qitish usullari haqidagi ta’limotlarini “Tib ilmlari qonuni”, “Najot kitobi”, “Insof kitobi”, “Donishmand” asarlarida ham bayon etgan.

Ibn Sino “Tib qonunlari” asarida yosh bolalarni tug‘ilganidan boshlab oyoqqa turguncha ma’lum tartibda tarbiyalab borish lozimligini aytadi. Maktabda bolalarni qanday o‘qitish va nimalarga o‘qitish haqida, uning usullari ustida ham muhim fikrlarni olg‘a suradi. Alloma bolalarni bitta – bitta, alohida o‘qitishdan ko‘ra jamoa tartibida o‘qitishni afzal deb biladi va uning ustunligi haqida yozadi: “O‘quvchilar o‘qish va tarbiya davomida ilmga chanqoqlik sezadilar. O‘z bilimlari bilan g‘ururlanadilar, bir-birlarining bilimlariga havas qiladilar. G‘urur va o‘ziga e’tibor tarbiyalanuvchilarni bir-birlaridan orqada qolmaslikka undaydi.

O‘quvchilar birga bo‘lganda, doim bir-birlari bilan gaplashadilar va bu bilan o‘z xotiralari va nutqlarini rivojlantiradilar” ^50..

Ibn Sinoning uqtirishicha, jamoa tartibida o‘qitishning yana bir ijtimoiy foydasi shundaki: o‘quvchilar bir-birlari bilan do‘st bo‘ladilar, bir-birlarini hurmat qila boshlaydilar, o‘zaro fikr almashadilar, musobaqalashadilar, vazifa va huquqlari haqida mulohaza yuritadilar. Bular hammasi namunali xulq va axloq qoidalarini shakllantirishga yordam beradi.

Ayrim bola til o‘rganadi, ayrimlari shoir bo‘lib yetishadi yoki notiqlik san’atini egallaydi. Ilmning turli sohalarini o‘rganishga kirishganidan so‘ng kimning qaysi ilmni tanlagani ma’lum bo‘ladi.

Demak, o‘qituvchi bolalarga ta’lim berishga kirishishdan avval, o‘quvchining xulq-atvorini o‘rganish va bilimlarini tekshirib ko‘rishi kerak bo‘ladi. Avvalo, u o‘quvchinig nimaga e’tibor berishini tekshirib ko‘rishi, so‘ngra unga hunar yoki ilm turini tavsiya etish kerak.

Ibn Sino o‘z kuzatishlarida o‘quvchining shaxsiy xislatlariga, ruhiyatiga e’tibor beradi, aql va aqliy tarbiyaning tabiiy va psixologik asoslarini aniqlashga harakat qiladi. Uning fikricha, hayotiy quvvat uch shaklda: o‘simlik, hayvonot va inson shaklida namoyon bo‘ladi. Insonda har uch hayotiy quvvat va insongagina xos bo‘lgan aqliy quvvat mavjuddir. Ibn Sino bolaning ilm-fan yoki hunar egallashga intilishi, o‘qituvchining unga bilim, hunar o‘rgatishi zarurligini uqtiradi.