|
7. Mehnat resurslari va mehnat haqi jamg‘armasidan foydalanishni nazorat qilish
Mehnat haqi jamg'armasi va ijtimoiy xususiyatga ega boigan toiovlaming tarfdbi Moliya vazirligi, Mehnat vazirligi va Markaziy bank bilan kelishilgan hotda Iqtisodiyot vazirligi tomonidan tasdiqlangan maxsus yo‘riqnoma bilan me’yorlashtirilgan.
Ushbu yo'riqnomaga asosan xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan hisoblangan pul va tabiiy ko‘rinishdagi mehnat haqi summalari mehnat haqi jamg'armasi tarkibigakiritiladi va quyidagi guruhlardan tashkil topgan.
Ishlagan vaqtiga hisoblangan mehnat haqi:
tarif darajalari, ishbay ishlaming bahosi bo‘yicha ishlagan vaqti yoki bajargan ishining hajmi, sotgan mahsuloti bo'yicha daromadining ma’lum qismi- foizi;
to‘lov manbalaridan qat’iy nazar doimiy yoki davriy xususiyatga ega boigan mukofot va rag‘batlantirish summalari;
tarif darajalari va maoshlariga qo‘shimcha ravishda rag‘batlandrish xususiyatiga ega boigan qo‘shimcha va ustamalar;
ish tartibi va mehnat sharoitidan kelib chiqqan holdagi qoplama toiovlar;
o‘riudoshlik bo'yicha qabul qilingan shaxslar va ro'yxatdan tashqari shaxslaming mehnat haqi.
Ishlarni bajarmagan vaqtlariga to‘lovlar:
har yili va qo‘shimcha olgan ta’til kunlari va davlat, jamoat topshiriqlarini bajargan kunlari uchun belgilangan tartibdagi toiovlar;
subyektning javobgarligida xodimlaming majburiy ishsiz qolgan va majburiy ishga chiqmagan kunlari uchun toiovlar va boshqalar.
Bir vaqtning o‘zida amalga oshirilgan rag‘batlantirish toiovlari:
to‘lash manbaidan qat’iy nazar bir vaqtda toianadigan mukofotlarning summalari;
yillik natijalarga asosan toianadigan rag‘batlantirish summalari;
xizmat yillari staji bo‘yicha yillik toiovlar summasi;
foydalanilmagan mehnat ta’tili uchun pul qoplamasi;
xodimlarga rag‘batlantirish sifatida toianadigan summalar;
bepul berilgan yoki imtiyozli aktsiyalarning imtiyoz summasi;
boshqa bir vaqtda beriladigan (sovg‘a va boshqalar) rag'batlantirish summalari.
Xo‘jalik yurituvchi subyekt va xodimlar o‘rtasidagi ustav munosabatlarming yuridik shakli, shu jumladan mehnat haqiga taalluqli qismi ular o‘rtasida tuzilgaii jamoa yoki shaxsiy shartnoma bo‘lib, unda subyektning huquqi doirasidagi mehnatga haq to‘lash shartlari aniq va ravshan ko‘rsatilib 0‘tüadi1.
Bu davrda xodimlami ijtimoiy kafolatga olishning yangi yo'nalishi inflyatsiya natija«idagi aholining ko‘rgan zararini va daromadini indeksatsiya qilishdir. Ushbu kafolatni amalga oshirishda davlat tomonidan tashkil qilingan byudjetdan tashqari jamg‘armalar ijtimoiy muhofaza, pensiya jamg‘annalari, bandlik jamg'armasi va hokazolar muhim o‘rin tutadi. Ushbu jamg'annalami tashkil qilish va ulardan foydalanish tartibi tegishli qonuniy hujjatlar bilan tarhbga solinadi. Yuqorida keltinlgan jamg‘armalar maxsus maqsadli ajratmalar va manbalar hisobidan tashkil qilinadi va davlat byudjetidan ajralgan holda faoliyat ko‘rsatadi, o‘z mustaqilligiga ega va muhim ijtimoiy dastui va tadbirlami o‘tkazish uchun moliyalashtirish manbai hisoblanadi. Shuning uchun ham hozirgi davrda mehnat va unga haq to‘lashni hisobga olish subyektning hisob tizimida asosiy o‘rinlardan biiini egallaydi. Chunki uning asosiy vazifalari quyidagilardan tashkil topgan:
a) xodimlar bilan mehnat haqi bo‘yicha hisoblashishni mehnat haqi va boshqa toiovlami hisoblash, tegishli summalami ushlash va qolgan summalami berish o‘z vaqtida amalga oshirish;
ishlab chiqaiilgan mahsulot tannarxiga hisoblangan mehnat haqi va tegishli ajratmalami o‘z vaqtida va to‘g‘ri qo‘shish;
tezkor boshqarish va tegishli hisobot ma’lumotlarini tayyorlash uchun mehnat va unga haq toiash bilan bog‘liq ko‘rsaddchlami yig‘ish va guruhlashtirish;
ijtimoiy sug‘urta, pensiya va bandlik jamg‘armalari bilan hisoblashishni o‘z vaqtida va to‘g‘ri amalga oshirish.
Mehnat va unga haq toiash hisobi sarflangan mehnatning miqdori va sifati, ushbu yo‘nalishdagi mablag‘lardan foydalanish, mehnat haqi jamg‘armasini shakllantirish va ijtimoiy xususiyaga ega boigan toiovlami amalga oshirish ustidan tezkor nazorat o‘matishni ta’minlashi lozim. Chunki yuqorida keltirilgan vazifalaming o‘z vaqtida amalga oshirilishi xodimlaming turmush farovonligini yaxshilash va iqtisodiy silsilalardan himoya qilishning asosiy omillaridan biridir.
XULOSA
Personalni boshqarish bo’limi-bu personalni boshqarish masalalari bilan shug'ullanuvchi korxonaning funksional bo‘linmasidir.
Xodimlami rejalashtirishdan maqsad ulaming qobiliyatlari, moyilliklari va tashkilot talablariga muvofiq, zarur vaqtda va zarur miqdorda ish 0‘rmlaruii yaratishdir.
Personalning ish qobiliyatini rivojlantirish uchun attestatsiya, mehnat samaradorligini baholash tizimmi ishlab chiqish lozim.
Ziddiyat-ikki yoki bir necha kishilaming qaraina- qarshi yo£naltirilgan maqsadlari, manfaatlari, pozitsiyalan, fikrlari yoki qarashlarining to'qnashuvidir.
5.Ish haqini tashkil etish deyilganda uning tuzilishi, mehnat miqdorining imga toianadigan haq miqdori bilan o‘zaro bog‘liqligi, shuningdek taridbiy elementlaming yig'indisi (me’yorlash, tarif tizimi, mukofotlar, qo‘shimcha va ustama haqlar) tushuniladi.
6.Ish haqini tashkil etishning muhim elementi tarif tizimi bo‘lib, u turli normativ materiallar majmuidan iboratdir, ular yordamida xodimlarga toianadigan ish haqi darajasi omillar guruhiga bog‘liq ravishda belgilanadi.
7.Mehnat natijalarini aniqlash uchun qanday asosiy ko‘rsatkich tatbiq etiJishiga qarab ish haqining barcha tizimlarini ish haqining shakllari deb ataluvchi ikkita katta guruhga bo‘lish qabul qilingan.
Agar mehnat natijalarining asosiy o‘lchovi sifatida tayyorlangan mahsulot (ko'rsatilgan xizmat)dan foydalaniladigan bo'lsa, u holda mehnatga haq toiashning ishbay shakli haqida gap yuritiladi. Agar bunday o‘lchov sifatida ishlangan vaqt miqdori dam foydalanilsa, bunday holda vaqtbay ish haqi to‘g‘risida gap boradi.
Mehnatga haq to‘lashning ishbay va vaqtbay tizimJari mehnatni tashkiliy- texnikaviy me’yorlashga turlicha yondashish bilan ajralib turadi, bunda ayni sir xil normalashga amal qilinadi.
Mehnatga haq to‘lash tizimlari vositasida xodimlaming moddiy manfaatdorligiga muayyan tarzda ta’sir ko‘rsatish - hozirgi zamon iqtisodiyotidagi ish haqini tashkil etishning asosiy tamoyillaridan biridir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. Каzаntsеvа А.К. Оsnоvi prоizvоdstvеnnоgо mеnеdjmеntа. –M: Sеriya “V”, 2008.
2. Коzlоvsкiy V.А. Prоizvоdstvеnniy mеnеdjmеnt. Uchеbniк: M, 2008.
3. Nоvitsкiy N.I. Оrgаnizаtsiya prоizvоdstvа nа prеdpriyatiyaх: Uch.usul. pоsоbiе – M: Finаnsi i stаtistiка, 2008.
4. Fаtхutdinоv R.А. Prоizvоdstvеnniy mеnеdjmеnt -M, 2008.
5. Buкin S.О. Оsnоvi mеnеdjmеntа v vоprоsах i оtvеtах –M, 2008.
6.Pаrахinа V.N. Tеоriya оrgаnizаtsii -M, 2008. 7. Lаftа Dj. К. Tеоriya оrgаnizаtsii -M, 2008.
Do'stlaringiz bilan baham: |
