Beynin I i m I i -js

I N C O G N I T O
açıklanabilir. Şöyle bir senaryo düşünün: Bir tren vagonu, kontrol­
den çıkmış, raylarda hızla ilerliyor, epeyce aşağıda ise beş işçi ray
onarımıyla uğraşmakta. Sizse yakından geçiyorsunuz ve hepsinin
öleceğini hemen anlıyor ama bu arada yanı başınızdaki makasa
müdahale ederek vagonu tek bir kişinin öleceği biçimde yönlendi­
rebileceğinizi de fark ediyorsunuz. N e yaparsınız.'' (Soruda herhan­
gi bir tuzak ya da gizli bilgi olmadığını varsayın.)
Eğer siz de çoğu insan gibiyseniz, müdahalede bir an bile tered­
düt etmezsiniz: Bir kişinin ölmesi, beş kişinin ölm esinden iyidir
nasılsa, değil mi? Evet, doğru bir seçim.
Şimdi açmaza ilginç bir ekleme yapıyoruz: Aynı vagon yine aynı
raylardan geçiyor ve yine aynı beş kişi tehlikede. Ancak bu sefer
siz, rayların üzerinden uzanan köprüde bir izleyicisiniz ve yakın­
larınızda da çok şişman bir adam var. Fark ediyorsunuz ki eğer
onu aşağı iterseniz, vücudu treni durdurup o beş işçiyi kurtarmaya
yetecek irilikte. Peki onu iter misiniz?
Eğer çoğu insan gibiyseniz, masum bir insanı öldürm ek fikri
sizin de tüylerinizi diken diken edecektir. Ama durun bir dakika.
Bunu, bir önceki seçiminizden farklı kılan nedir ki? Yaptığınız şey,
yine beş yaşama karşılık bir yaşamı feda etmek değil mi? İşin arit­
metiği, iki durumda da aynı değil mi?
Bu iki olgu arasındaki fark tam olarak nedir? Kant geleneğini
izleyen felsefeciler, farkın, insanların nasıl kullanıldığında yattığını
savunur. Birinci senaryoda yaptığınız, kötü bir durumu (beş kişi­
nin ölümü) daha az kötü bir duruma (tek kişinin ölüm ü) indirge­
mekten ibarettir. İkincisinde ise, köprüdeki adamı belirli bir amaca
hizmet eden bir araç olarak kuilanmaktasımzdır. Bu, felsefe litera­