BƏXTİyar tuncay alban (qafqaz) TÜrkcəSİ SÖZLÜYÜ ÷ (Əlyazma hüququnda) II bölüm (B – büzül ~) baki 2012 b ba

bit ism. – bit

bit ~ (-inqiz, -tim, -tinq, -ti, -tik, -tinqiz, -tilər. -ər, -iyir, -kəysen, -kən, ~kənninq –kəni, -kəninə, -kənlər, -məgən, -məxtə, -məxtən, -məxi, -ip) fel: - bitmək:

[...] xarındagi yerninq, neçik çereptən terililər ki, bar kendilərdə üç xauvatı bitişkənlərninq: toğmaxnnq, artmaxnınq da beslənməxninq da seziklikindən xarmalanmaxnınq. (-Hansılardır canlılar? – Heyvanlar, bitkilər və) yerdə yaşayanlar, yəni çanaqlılar ki, üç qüvvəyə sahibdirlər: doğuluş, çoxalma və bəslənmə və hiss etmə (Qriqori hamamanın “Albam dilinin qrammatikası” kitabından). Bax: bittir ~ (-məgəy)

Bitaqores // Pitağoras // Pitaxğoras x. ism. – Pifaqor. Qədim yunan alimi

bitik (-tir, -ninq, -kə, -ni, -tə, -də, -tən. -im, -imni. –inqə, -inqdən, -i, -idir, -ininq, -inə, -in, -ini, -ində, -indən. -imiz, -imizninq, -lər, -lərninq, -lərgə, ~lərni, -lərdə, -lərdən, -lərimə, -lərinq, -lərinqninq, -ərinqə, -ləri, -ləridir, -lərisiz, -lərin, -lərimiz, -lərimizni, -lərimizdə, -lərin, -lərininq, -lərinə, -lərini, -lərindən) // bitig ism. – kitab, yazı, məktub: Xuvatlıdır Biy xorxuçılarına kendininq (kensindən) xorxqanlarınınq da bitiklərin kendininq (kensininq) övrətir alarğa (Məz. 24/25: 14). Rəbb Ondan qorxanlara sirrini açar, onlara Öz kitabını öyrədər. Kel, Biy, tinçlixinqə seninq, sen da bitiklari arilikinqninq seninq (Məz. 131/132: 8). Ya Rəbb, qüvvənin rəmzi olan həvvarilərin kitabları ilə birgə istirahət edəcəyin yerə qalx. Yarğuçınınq mühürü tibinə bitik. Hakimin möhürü vurulmuş kitab.

bitikçi (-lər, -lərindən) ism. – kitabçı, yazıçı, katib, mirzə

bitikçilik // bitikçilix ism. – kitabçılıq, kitab: Necyik dügül ki hillalixni nemə bilir edim bitikçilikninq (Necyik ki ustatlıx nemə bilgəy edim difdərdən) (Məz. 70/71: 15). Kitabçılığın sirrlərini bilmədiyim kimi kitabların da sirrlərindən bixəbərəm.

bitiksiz sif. – yazısız, kitabsz, imzasız, hesab-kitabsız: Kimsəgə kləsənq tirlikinqni berməgə bitiksiz, mohürsüz, tanıxsız, berma: berdinq esənq, tanar da sen xayçrup hayifsinirsen tirlikinqni. Əgər kiməsə öz mülkiyyətini vermək istəsən, yazısız-imzasız, möhürsüz və şahidsiz vermə, versən o, inkar edər və sən də mülkünə görə peşiman olarsan.

bitişkən (-i, -lər, -lərninq, -lərgə) ism. və sif. – bitki, cücərti, zoğ, bitən, cücərən, zoğ atan:

- Xaysılardırlar tiri teprəngənlər?

-Ekigə bölüniyir, aysinqn bitişkənlərgə da tınıxlı bitişkənlərgə

-Tərpənən canllar hansılardr?

-Оnlar ikiyə bölünürlər, bitkilərə və böyüyən canllara

-Xaysılardırlar tınıxsız bitişkənlər?

-Yaş biçənlər da tikilgənlər da terəklar yemiş berüçilər da özgə bu türlülər.

-Nəfəs almayan bitkilər hansılardır?

-Yaşıl otlar, tinklər, meyvə ağacları və bu növdən olanlar.

Qeyd: Yuxarıda göstərilən nümunələrin hamısı Qriqori Hamamanın “Alban dilinin qrammatikası” kitabındandır.

bitöv sif. – bütöv, kəsiksiz-deşiksiz: Bu Lazar meni tüvdü da manqa bitov yaraları berdi: bir yara yanqğağıma da köksinə da arxasına. Bu Lazar məni döydü və kəsiksiz-deşiksiz yaralar vurdu: biri yanağıma, biri köksümə və kürəyimə.

biy (-dir, -men, -ninq, -gə, -ni, -də, -dən. –im. -inq, -inqni, -inqdən. -i, -idir, -ininq, -inə, -in, -indən, -imizninq, -imizdən. –inqizninq, -lər, -lərninq, -lərgə, -lərni, -lərdən, -lərinq, -lərinqizgə, -ləri, -lərininq, -lərinə, -lərin, -lərindən) ism. – bəy, ağa

Biy (-dir, -sen, -dir, -ninq, -gə, -ni, -də, -dədirlər, -dən, -im, -imninq, -imə, -imni, -imdədir, -imdən, -inq, -inqninq, -inqni, -inqdən, -i, -idir, -ininq, -inə, -in, -ini, -indən, -imiz, -imizninq, -imizgə, -imizni, -imizdə, -imizdən. –inqiz, -lərin) // Eyə ism. – Rəbb: Ey Biy, xutxar! Ey Biy, yol körgüz! (Məz. 117/118: 25). Aman, ya Rəbb, bizi qurtar! Aman, ya Rəbb, bizə uğur göndər! Yeber, Biy, yarıxını da yarıxlat esimni da sağışımnı menim bilikli yarıx bilə da xaramğu yazıxımnı tas et esimdən menim. Ya Rəbb, göndər öz ziyanı və aydınlat şüurumu öz elm nurun ilə və düşüncəlrimdən günahları (günah fikirləri) təmizlə. Biy Tenqri kendinə boluşqay da dusymanların baş-teban etkəy! Qoy Rəbbimiz Tanrı düşmənləri alt-üst etməyə kömək olsun! Xaysına ki barça budovana bağlanıp da yerlənip artar ari dağarına Biy bilə (Efes. 2: 21). Bütün bina Onun üzərində birləşərək (bağlanaraq) Rəbbə aid müqəddəs məbəd olmaq üçün ucalır.

Xaytıp xolarmen sizdən men ki, bağlımen Biygə, arzanilik bilə yürümə ündəlməxkə ki, ündəlipsiz. Tanrya bağl olan mən, üzümü sizə tutaraq, sizdən üzərinizə düşəni ləyaqətlə etmənizi xahiş edirəm. Hörmətlə atanqnı seninq da ananqnı seninq ki, sanqa yaxşı bolğay da uzun ömürlü bolğaysen üsnə yer yaxşılıxınınq, xaysi ki Biy, Tenqrinq seninq, bersər sanqa (Qan. 5: 16). Tanrının, Rəbbin sənə əmr etdiyi kimi ata-anana hörmət et ki, ömrün uzun olsun və Allahın Rəbbin sənə verəcəyi torpaqda xoş güzəranın olsun.

biyağa (-larım) ism. - əmi: Donagan... berdi yük Trtat biyağasın. Donqan. əmisi Trdatın adına zəmanətnamə verdi.

Biy-Ata x. ism. – albanlar arasında yayğın olan şəxs adlarından

biyən ~ (-mə, -məməgə, -gin, -sin, -mə, -dim, -dinq, -di, -dix, -dilər, -mədinq, -mədi, -mədilər, -ipmen, -iptir, -ipbiz, -iptirlər, -ir, -irbiz, -irlər, -mən, -məs, -məstir, -məslər, ~iyirmen, -iyir, -iyirlər, -gəysen, -gəy, -gəybiz, -gəylər, -məgəy. –sənq, -sə, -sənqiz, -sələr, -məsənq, -sərsen,

-sər, -gən, -gəndən, -gəni, -gəninə, -məgən, -məgənlər, -məgənlərninq, -məgənləri, -məx, -məxkə, -məxtən, -məxinq, -məxi, -məxinə, -məməx, -ip) fel. – bəyənmək: Yaxşı barıyır edinqiz. Kim

teprətti sizni könülükkə biyənməməgə? (Qal. 5: 7). Yaxşı irəliləyirdiniz. Axı həqiqəti bəyənmək (həqiqətə itaət etmə) yolunuzu kim kəsdi?

biyənç ism. – xoşlama, bəyənmə, bəyəniş

biyənçli (-dir, -dirlər, -lərninq) sif. – bəyənilən, xoşagələn, xoşagəlimli, ürəyəyatımlı: Annq üçün köplənirbiz da zera egər ki keçiksəx, ya egər ki çıxsax, biyənçli da kerəkli bolğaybiz anqar (II Kor. 5: 9). Ona görə çalışırıq ki, gedəndə də, gəlndə də bəyənilən və gərəkli olaq.

biyət Bax: biy-biyət

Biy-Baba x. ism. Yayğın alban şəxs adlarından biri

biyik I (-sen, -tir, -siz, -ninq, -kə, -tə, -təsen, -tən, -inqninq, -lər, -lərni, -lərdən) // böyük (-nünq, -kə, -lərninq) – sif. böyük, ulu, uca, yuksək, hündür: Biy, biyiksen da biləkinq seninq küçlü da alar bilmədilər (Çıx. 26: 11). Ey Rəbb, sən ucasan və biləyin güclüdür, amma onlar bilməzlər. Biyiktir barça cinslərdən Biy da köktədir haybatı anınq (Məz. 112/113: 4). Rəbb bütün millətlərdən ucadır, ehtişamı göylərdən yüksəkdir!

biyik II Bax: bilək

biyiklə ~ fel. - böyümək, ucaltmaq, yüksəlmək: Anq, biyikləngən, biyikləgəninqni tirlik keltirüçi xaınq üsnə da xadaxlağanınqnı xadaxlar bilə. Yada sal, necə səni yüksəltdilər, xaça çəkib mıxladılar.

biyiklən ~ (-mə, -iyim, -sin, -məsin, -dinq, -di, -dilər, -mədi, -ipsen, -iptir, -ir, -gəymen, -gəy, -gəysiz, -gəylər, -məgəylər, -sərsen, -sər, -gən, -gənsen, -gənninq, -gəngə, -gənni, -gənimni, -gəninqni, -gəninə, -gənlərinə, -məxi, -ip) // böyüklan ~ (-gənlər) fel. – ucalmaq, yüksəlmək: Xoca yarlılanır da yarlı xocalanır da aşaxlanğan biyiklənir da biyikləngən aşaxlanır. Varlılar kasıblaşacaq, kasıblar dövlətli olacaq və alçaldılmışlar yüksələcək, yüksəkdəkilər alçalacaq.Kördüm xirsıznı kötürülgən, biyikləngən, neçik ormanı Lipanannınq (Məz. 36/37: 35). Livan meşələrində yaşıl ağac tək bitən, kök salan zalım, pis adamı görmüşdüm. Zera bununq kibik ta tiyişli edi bizgə kahanayabed: surp, yazıxsız, ayırılğan yazıxlılardan da biyikləngən köktən (İbr. 7: 26). Həqiqətən, bizə belə bir Baş Kahinin olması münasibdir ki, O, müqəddəs, günahsız, ləkəsiz, günahkarlardan ayrılmış, göylərdən daha ucalara qaldırılmış olsun.

Biyikləngən (-sen, -ninq, -gə, -ni) x. ism. – Haqq-Təala, Ucalardan Uca (Tanrının epitetlərindən biri): Tanısınlar ki, atınq seninq Biydir da sen yalğız Biyikləngənsen üstnə barça dünyanınq (Məz. 82/83: 19). Bilsinlər ki, Sənin ismin Rəbdir, bütün yer üzündə ancaq Sən ucalardan Ucaasan! Sionğa ayttılar: ana da adam toğdu anda da kendi himlərin xoydu kendində Biyikləngən (Məz. 86/87: 5). Bəli, Sion barədə deyiləcək: “Onların hamısı bu yerdə doğulub, Haqq-Taala buranı sarsılmaz edəcək”. Biyikləngənni ettinq sanqa işanç (Məz. 90/91: 9). Haqq-Taalaya sığındığın üçün

biyiklət ~ (-iyim, -inqiz, -mənqiz, -tim, -tinq, -ti, -irmen, -ir; -ir edi, -iyir, -kəymen, -kəy, -kəylər, -sə, -sər, -kən, -ip) fel. – böyüklətmək, ucaltmaq, yüksəltmək: Turğuzur miskinni (Tirgizir yarlını) yerdən da biyik etər barça miskinni çöplüktən (Məz. 112/113: 7). O, yoxsulları toz-torpaqdan qaldırar (yüksəldir), fəqirləri küllükdən çıxarar.

biyiklətüçi sif. –böyüdən, yüksəldən, ucaldan: Evet sen, Biy, boluşuçum menim, boluşuçum menim, hörmətim da biyiklətüçi başımnı menim // Evet sen, Biy, boluşuçım menimsen, haybatım menim da biyiklətüçisi başımnınq menim (Məz. 3: 4). Amma Sən, ya Rəbb, ətrafımda sipərsən, şərəfimsən, başımı ucaldan Sənsən!

biyiklik (-tir, -ninq, -kə, -ni, -tə, -tən, -inqninq, -inqə, -i, -ininq, -inə, -in, -ində, -indən, -lər, -lərninq) // biyiklix (-tə, -i) // böyüklük ism. – böyüklük: Kimdir – neçik Biy Tenqrimiz bizim, biyikliktə turğan (sığınğan ) Kimdir alay, neçik Biy Tenqrimiz bizim, xaysı ki yoğarı tınıyır, da aşaxlanğanlarnı körər (aşaxlarnı köriyir köktə da yerdə? (Məz. 112/113: 5, 6).Allahımız Rəbbin misli varmı? Ucalardakı taxtında oturan,  göyə, yerə əyilərək baxan Odur.

Biyiktəgi (ininq, -gə, -ni, -də) x. ism. – Ucalarda Olan (Tanrının epitetlərindən biri): Atası Biyiktəgininq. Atası Ucalarda Olanın.

biykə Bax: bikə

biylən (-dim, -dinq, -di, -dik, -dinqiz, -dilər, -sər, -sərni, -sərlərni, gən, -gəngə, -gənni, -gəndə, -gənlərgə, -gənlərni, -gənlərdə, -məx) fel. – bəylənmək, bəy olmaq, ağa olmaq

biylik (-ninq, -kə, -ni, -tə, -tən, -inq, -inqninq, -inqə, -inqdə, -i, -ininq, -inə, -in, -ində, -indən, -imiz, -inqiz, -inqız, -inqizninq, -inqizgə, -inqizni, -inqizdə, -inqizdən, -lər, -lərninq, -lərdən, -ləri, -lərindən) // biylix (-ninq, -kə, -ı, -inə) ism. – bəylik, ağalıq, başında bəyin durduğu inzibati-ərazi bölgüsü, ali-həzrət: Biylik etiyirmen ya eyəlik. Bəylik, başqa sözlə ağalıq edirəm. Xolarmen ki, biylikinq manqa aytkaysen. Xahiş edirəm ki, ali-həzrət mənə desin. Biylər, ağalar, yoğarı Tenqrigə, aşağa biylikinqizgə kelipmen, xaysı ki xatinim, salıp meni, ketti bir kölmək içinə da bir xaftan içinə, bilmən, ne veçtən ütrü. Bəylər, ağalar, göydə Tanrnın, yerdə siz ali-həzrətlərin hüzuruna müraciət edirəm, çümki arvadım məni qoyub, bir köynəkdə, bir qaftanda çəxəb gedib, bilmirəm nədən ötrü. Padişahı menqilikninq, men seni toğdum da xanlardan baxşış yöpsündünq, kün kündən anı umsanır edim menim Yisusqa ki, biylik etkəy edinq bütün dünyağa. Ey əbəsiyyət padşahı, mən doğdum Səni və Sən xanlardan hədiyyələr qəbul etdin, Hər gün İsama Onun dünyaya bəylik edəcəyini təlqin edirdim.

Biylik ism. – İlahi Ağalq, İlahi hakimiyyət: Fərəh bolıyım da sövüniyim sendə, salmos aytıyım atına Eyəmizninq Biylikinq (Məz. 9: 3). Sənə görə fərəhimdən sevinib cuşa gələcəyəm, ey Haqq-Taala, İlahi Hakimiyyətini tərənnüm edəcəyəm!

biylikli Bax: bilikli

biylix Bax: biylik

biyzade ism. – bəyzadə, bəy oğlu

biz (-im, -imdir, -nim, -gə, -ni, -də, -dədir, -dən, -lər) əvz. I şəxsin cəmi. – biz: Bizim bilə. Bizimlə, Bizim cins. Bizim xalq. Bizimçə. Bizcə..Bizimki (-nə, -n, -ni, -sindən, -lər, -lərninq, -lərdən -ləri, -lərininq, -lərinə, -lərin, -lərindən). Bizimki.

bizmi (-lərni) sif. (< azərb. bizəmin < frs.) – zəminsiz, əsassız, boşboğaz, əsassız danışan: Xolarmen sizni, xardaşlar, ogütlənqiz bizmilərni (I Fes 5: !4). Xahiş edirəm sizdən, qardaşlar, əsassız danışanlara öyüd verin.

bizmilən ~ (mədix, -iyirlər, -ip) // bizminlən ~ (-dix, -məx, -ip) fel. - özbaşınalıq etmək, fitnə-fəsad törətmək, əsassız danışmaq:

bizmilət ~ fel. icb. for. – özbaşınalıq etdirmək, fitnə-fəsad törətdirmək, əsassız danışdırmaq.

bizmilik (-ninq, -tə, -inq, -ini, -ləri) // bizmilix // bizminlik (-ini) ism. – özbaşınalıq, kobudluq: İzdədinq öçnü xuvatınq bilə seninq xuvatlı başlılardan yazıxlılarnınq, xaysıları ki umsanıp edilər bizmilikləri bilə kendilərininq (harsızlıxlarına kensilərininq), zera yedilər yarlını yaşırtın. Sən özünün intiqam qüdrətini özbaşınalıq edənlərin kobudluqda sınır tanımayan başçılarının üzərinə göndərdin.Xaytıp işitirbiz xaysılarından sizdə ki, bizmilik bilə yüriyirlər, iş nemə işləməslər, yoxsa erinçəklənip biri birin buzmax bilə yüriyirlər (II Sal. 3: 11). Eşitmişik ki, sizlərdən bəzisi tənbəllik edib, avara həyat sürür; heç bir iş görmədikləri halda, bizimlə biri yürüyüb, hər şeyə qarışırlar.

bıçxı (-lar) ism. – qayçı, oraq, kəsici alət

Bılado (-nınq) // Bıladon // Blado (-nunq) // Bladon // Plato x. ism. – Platon (Əflatun). E.ə. 427- e.ə. 347-ci illər arasında yaşamış qədim yunan filosofu:

-Nedir turğanı Bladonunq?

-Platona (Əflatuna) görə mövcudiyyət nədir?

-... (?) bolunur barlıxqa da yoluxqanğa da barlıx bolunur bütüngə da ... (?), ol türlü da yoluxmaxlıx bolunur bütüngə da ... (?).

-Mövcudiyyət maddiyə və qeyri-maddiyə (?) bölünür. Maddilər bölünürlər tam və natamam varlqlara. Qeyri-maddilər də həmçinin tamlara və yarımçıqlara ayrılırlar.

bığov (-lar, -larnınq, -lardan, -ları) // bıxov (-ları) // buxov (-larınınq) ism. – buxov: Erirlər yazıxlar, xaçarlar şaytanlar, buzulurlar aşınmaxlar, çeşilirlər bağlovlar, ufalırlar bığovlar.Əriyər günahlar, qaçar şeytanlar, pozular aşınmalar (xətalar), çözülər düyünlər, qırılar buxovlar.

bığovlan ~ fel. – buxovlanmaq

bıxov Bax: bığov

bıxovlat ~ fel. – buxovlatmaq: Temir puta bilə bxovlat. Dəmir qandallarla buxovla.

bıləzük Bax: biləzük

bıltır zrf. – bildir, keçən il

bınyat ism. – bünövrə, əsas, təməl: Kökün yaxşılıxnınq tikkin bınyat bilə yürəkimə menim. Göyün yaxşılıqlarını (ilahi bilikləri) möhkəm bünövrə ilə ürəyimdə tik (ucalt).

bınyatlan ~ (-ğan) fel. – təməlli məskunlaşmaq

bınyatlı (-nınq, -ğa) // bunyatlı sif. - təməlli, əsaslı, fundamental: Bınyatlı turma da toğrulux bilə sürmə ya törə xoyma. Təməlli şəkildə (ayaq üstə) durmaq, doğruluqla yaşamaq və ya qanun qoymaq. Bınyatlı yazılğan. Təsdiqləyici yazı (sənəd). Bınyatlı yazov. Fərman.

Bınqlik x. ism – albanlar arasında yayğın olan şəxs adlarından

Bırgoş x. ism – albanlar arasında yayğın olan şəxs adlarından

bırğı (-nınq, -nı, -da, -sı, -lar, -larnınq, -larnı, -lardan, -ları) // burğu (-lar) ism. – nəfəsli musiqi aləti. Uzun zurna. Zurnanın bir növü olan bırğının (burğunun) təsvirlərinə XVl əsr Azərbaycan miniatürlərində, əsasən döyüş səhnələrinin yer aldığı təsvirlərdə sıx-sıx rast gəlinir. İki növünün, düz və əyri (S-vari) növlərinin olduğu məlumdur. Özbək türkləri bu gün də həmin alətdən istifadə etməkdədirlər. Sözügedən alət albanlar arasında insanları ibadətə və digər kütləvi tədbirlərə səsləmək üçün istifadə edilir və digər xristian xalqlarda kilsə zənginin oynadığı funksiyanı yerinə yetirirdi: Burğular avazı. Zurnaların sədası. Bırğısı cuhutlarnınq. Yəhudi zurnası.

bırov ism. – burma yolu ilə deşikaçan qurğu

bırovla ~ (-lama, -ğan, -p) fel. – burma yolu ilə deşik açmaq

bısağ (-qa, -nı, -dan, -tan, -ların) // bsağ (-nı, -ğa, -dan, -ı, -ına, -ın, -ından) // pisaq // pişaq ism. (?) – evlənmə, nişan mərasimi, izdivac

bızdığan Bax: buzduğan

bızov (-nunq, -nu, -nı, -ununq, -lar, -larnınq, -larnı) ism. – buzov: 2 inək bızovları bilə. İki inək buzovları ilə.

Bızov x. ism. – Albanlar arsında rastlanan şəxs adlarından:

bızovğına ism. “bızov” (buzov) sözünün əzizləmə forması: buzovcuq

blə Bax: bilə

bləzük Bax: biləzük

boğ ~ (-ma, -masın, -masınlar. -dux, -du, -dular, -armen, -ar, -arlar, -ıy edi, -uy edilər, -ıyırmen, -uyırlar, -ğay, -salar, -ğan, -max) fel. – boğmaq: Boğdu paravonnu da çerüvin anınq Xızıl tenqizdə (Məz. 135/136: 15). Boğdu fironu və onun qoşununu Qızıl (Qırmzı) dənizdə.

boğça Bax: boxça

boğdur ~ (-ma, -du, -dular, -urmen, -ıy edinq, -ğay, -ğan, -ğandırlar) fel. icb. for. – boğdurmaq

boğma ism. - boyunbağı

boğoz (-nu, -dan, -una, -un, -undan, -ları, -larına) ism. – boğaz

Boğoz x. ism. – Boğaz. Alban mətnlərində bu adla Dardanel və Bosfor boğazlarına işarə edilməkdədir.

boğozla ~ (-ma, -dım, -dınq, -dı, -rmen. –mandır, -sar) fel. – boğazlamaq, qətlə yetirmək, öldürmək

boğul ~ (-ma, -mağa, -du, -dı, -dular, -du esə, -dı esə, -upmen, -upturlar, -ur, -mas, -uy edi,

-ıy edilər, -ıyırmen, -ıyırsen, -ıyır, -ğay, -mağay, ~mağaybiz, -sarlar, -ğan, -ğandırlar, -ğannınq, ğanğa, -ğannı, -ğanпı, -ğanlar, -max, ~maxtan) // bohul ~ fel. – boğulmaq: Ki biz bohulmağaybiz xoraxlu otu içinə da sasımış tamuxnunq. Çünki cəhənnəmin qorxulu və əzabverici odunda boğulmayaq.

boğulmaxlıx f. ism. – boğulma

boğum (-u, -udur, -una, -unda, -larbiz, -larnınq, -larda, -larım, -ları, -larından) // boğom (-udur, -una, -larda, -larından) // boğun (-dan, -um, -umnu, -unqnu, -un, -lar, -larım, -larıma, -larımnı, -ları, -larınınq, -ların, -larında) // buğum (-biz, -um, -udur, -unda, -lar) // buğun ism. bədənin bir hissəsi, bölüm, hissə, tikə, parça: Xaydan ki barça ten bağlanip da oxşaş bolup barça boğunlar bilə barıp kelməxləri bilə sezdirməxkə körə, ölçöv bilə hər birininq ülüşünə körə, artmaxlıxın tenininq etər yasamaxına boyun kensininq sövük bilə. Hansndankı bütün bədən təşkil olunubdur, əlaqəlidirlər və bütün zəruri orqanlar arasındakı uyumluluqdan asılıdırlar ki, onlardan hər biri öz funksiyasına görə sevgi ilə özü-özünü yaradır. Da bolmağay başı ki, Krisdostur, xaydan ki, barça ten buğumlar bilə da teprənməxləri bila, barıp kelməxlari bilə da xatıştırılıp artar artmaxına Tenqrininq (Коl. 2: 19). O, bədənin Başı olan Məsih ilə əlaqəni itirdi. Bütün bədən buğumlar və bağlarla üzvi surətdə Məsihə bağlanaraq təmin olunur, qurulur və Allah bəslədiyinə görə böyüyür.

boğurdax ism. –qırtlaq, nəfəs borusu, boğaz: Emgəndim men çaxırmaxtan da yiyildi boğurdaxım (Məz. 68/69: 4). Fəryad etməkdən taqətim kəsildi, boğazım qurudu. Açıx kerezməndir boğurdaxları alarnınq (Rom. 3: 13). Boğazları açıq qəbirdir.

boğuş ~ fel. - boğulmaq

boxça // boğça ism. - boxça

bol (-dur) fel. – bol, çox, dolu: Keri et yüktən arxaların alarnınq da xolların alarnınq bol da kürək xulanmaxtan (Məz. 80/81: 7). Onun çiyinlərini bu yükdən qurtarıram, qoy əlləri bu ağır (bol) səbətdən azad olsun

bol ~ (-ma, -maga, -ma bolmadılar, -ma bolur, -ma bolmas, -ma bolmastır, -mağa bolur, -mağa bolmas, -mama, -uyum, -ıyım, -ğın, -sun, -uyıx, -ıyıx, -alıx, -unquz, -unqız, -sunlar, -mıyım, -ma, -mağın, -malıx, -masın, -manqız, -masınlar, -dum, -dım, -dunq, -du, -dı, -dux, -duq, -dunquz, -dular, -dılar, -madım, -madınq, -madı, -madıx, -madınqz, -madılar, -dunq esə, -du esə, -dı esə, -dux esə, -dular esə, -madılar esə, -upmen, -upsen, -uptur, -uptır, -upbiz, -upsiz, -upturlar, -uptırlar, -up edim, -up edi, -up edilər, bolup edi esə, -up esə, -urmen, -ırmen, -ursen, -urmısen, -ur, -ır, -urnunq, -urbiz, -ursiz, -urlar, -ırlar, -urlarnınq, -urlarnunq, -man, -mam, ~mandır, -massen, -mas, -maz, -mastır, -masbiz, -massiz, -maslar, -maslardır, -mastırlar, -mas edim, -mas edi, -mas edir, -mas edix, -mas edinqiz, -ur edim, -ur edinq, -ur edi, -ur edix, -ur edik, -urlar edi, -ur esənq, -mas edim, -mas edi, -mas edir, -mas edix, -mas edinqiz, -maslar edi, -ıymen, -usen, -may, -maysiz, -maylar, -uy edi, -uy edix, ~uy edilər, -may edi, -mıy edi, -uyırmen, -ıyırmen, -ıyırsen, -uyur, -uyır, -ıyır, -uyırbiz, -ıyırbiz, -ıyırsiz, -uyırlar, -ıyırlar, -mıyırmen, -mıyır, -uyır edi, -ıyır edi, -ıyır esə, -ğaymen, -ğaysen, -ğay, -ğaybiz, -ğaysiz, -ğaylar, -mağaymen, -mağaysen, -mağay, -mağaybiz, -mağaysiz, -mağaylar, -ğay edim, -ğıy edim, -ğıy edinq, -ğay edi, -ğıy edi, -ğay edix, -ğay edilər, -ğaylar edi, -mağay edi, -mağıy edi, -acax, -sam, -sanq, -sa, -sax, -sanqız, -salar, -masam, -masanq, -masa, -masax, -masanqız, -masalar, -sam edi, -sa edi, -sax edi, -masa edi, -masalar edi, -sarmen, -sarsen, -sar, -sarğa, -sarbiz, -sarsiz, -sarlar, -sarğan, -masar, -mısar, -masarlar, -mısarlar, -sar edi, -mısar edi, -malı, -malıdır, -malıdırlar, -malılarnınq, -malı edi, -malı bolğaybiz, -ğan, -ğanmen, -ğandır, -ğandırlar, -ğannınq, -ğanğa, -ğannı, -ğanda, -ğandan, -ğanımnınq, -ğanıma, -ğanımnı, -ğanınq, -ğanınqnı, -ğanı, -ğanın, -ğanına, -ğanınança, -ğanından, -ğanınqızğa, -ğanlar, -ğanlarnınq, -ğanlarğa, -ğanlarnı, -ğanlarda, -ğanlardan, ğanlardandırlar, -ğanlarınqnı, -ğanların, -mağan, -mağannınq, -mağanğa, -mağanlar, -mağanlarnı, -ğan bolğay, -ğan bolğıy edi, -max, -maq, -maxtır, -maqtır, -maxtırlar, -maxnınq, -maxqa, -maxnı, -maxta, -maxtan, -maxım, -maxımnı, -maxınq, -maxınqnnq, -maxınqnı, -ı, -maxıdır, -maxına, -maxın, -maxında, -maxından, -maxımız, -maxınqız, -maxlar, -maxları, -mamax, -mamaxtan, -mamaxı, -mamaxına, -mamaxlardan, -duğu, -may –up, -mıyın, -ğınça, -almadılar, -almasa, -almasalar) // pol ~ fel. – olmaq:

-Ne üçün bolmassen?

-Nə üçün olmazsan?

Anınq üçün bolmam, zera yoxtır xuvatlıxım.

-Onun üçün olmam ki, gücüm yoxtur (Qriqori Hamamanın “Alban dilinin qrammatikası”ndan).

Friştələr ötləş sözləgən söz toxtalğan boldu. Yüksək söz mələklərin vasitəsiylə sabit oldu.

bola ki ədat. – kaş, kaş ki. Fövqaladə arzu, həsrət, yaxud təəssüf və ya peşimançılıq bildirən ədat: Bola ki, bizni bu sözlər övrətkəylər borçumuzda bizim ki, xulux etkəybiz sanqa toğruluxta, ariliktə... Kaş, bu sözlər bizi borcumuzu dərk etməyə öyrədəydiki sənə təmiz (qəlblə) ibadət edəydik...

boldaş // bir boldaş Bax: bardaş

bolduruçı ism. – var edən, yoxdan var edən, varedici, olduran: Yaratuçi Tenqrigə da bolmamaxtan bolduruçığa. Yaradan və yoxdan var edən Tanrya.

bolğan f. sif. – olan, var olan, mövcud olan: Bolğanı törə bilə. Mövcud qanun ilə.

bollux // bolluq ism. – bolluq: Bollux bilə ülüşlü bolmax bilə alarğa... (II Коr. 9: 13). Bolluq ilə, səxavətlə onlara... Ki sözi Krisdosnunq tingəy sizdə bollux bilə (Kol. 3: 16). Məsihin sülhü qoy ürəklərinizdə blluqla münsiflik etsin.