BƏXTİyar tuncay alban (qafqaz) TÜrkcəSİ SÖZLÜYÜ ÷ (Əlyazma hüququnda) II bölüm (B – büzül ~) baki 2012 b ba

beslən ~ (-dim, -iyirmen, -gəysen, -məgəy, -gən, -məx, -məxkə) fel. – bəslənmək: Aruvlux bilə besləngən. Təmizliklə bəslənmiş.

besləndaş ism. – birlikdə bəslənmişlər, bir yerdə böyümüş olanlar

beslənməx (-ninq) f. ism. – bəslənmə, qida:

[...] xarındagi yerninq, neçik çereptən terililər ki, bar kendilərdə üç xauvatı bitişkənlərninq: toğmaxnnq, artmaxnınq da beslənməxninq da seziklikindən xarmalanmaxnınq. (-Hansılardır canlılar? – Heyvanlar, bitkilər və) yerdə yaşayanlar, yəni çanaqlılar ki, üç qüvvəyə sahibdirlər: doğuluş, çoxalma və bəslənmə və hiss etmə (Qriqori hamamanın “Albam dilinin qrammatikası” kitabından).

besləvüçi sif. – bəsləyici

beslə-yedir ~ fel. – bəsləyib-yedirtmək, yedirdib-bəsləmək

beş (-kə, -ni, -sinə, -sində) say. – beş: Beş örüm alır sürkülməxtə. Sürünərək beş dəfə burulur (dövrə vurur, dolanır). Əvəlgi yazıp edilər ki, junvarnınq beşsinə ulukün etiyirbiz: ertə Avedumnunq da keçəgə Cnunt da ekinçi kününə ertə, xaysı ki junvarnınq altısıdir, Mgrduцiunun Krisdosnunq... Evet ol ki, beşsinə ertə Avedumnu ulukün etkaybiz, tolu barça yalğanlıx bilədir, zera ki Avedum ulukünü bizdə bizim hesepimizgə körə abrilninq altısınadır. Keçmişlərdə yazıblar ki, biz bayramı yanvar ayının beşində qeyd edirik.: Müjdəni səhər, Miladı axşam, ayın altısına təsadüf edən o biri günsə Məsihin vəftizini, bayram edirik... Bununla belə, bizim yanvarın beşində Müjdəni qeyd etməmiz tamamilə yalandır, çünki Müjdə bayramı bizdə aprelin altısındadır.

beşə Bax: peşə

beşər zrf. – beş-beş

beşik ism. – beşik: Neçik ki keldilər calatlar ol oğlannı öldürməgə, tek ansızım üzüldü bağları beşikninq da oğlan tiri teni bilə uçup ağındı kökkə da xoşuldı ol canlarğa. Cəlladlar o oğlanı öldürmək məqsədi ilə yaxınlaşar-yaxınlaşmaz, beşiyin bağları gözlənilmədən üzüldülər və uşaq canlı bədəni ilə birlikdə göylərə yüksəldildi və oradakı ruhlara qoşuldu.

beşinçi s. sayı. – beşinci: Besyinçi ülüş. Beşinci hissə.

beşlə ~ Bax: beslə ~

beşsi Bax: beş I

Beşyolduz ism. – Beş ulduz. Astronomik bürclərdən birinin adı. “Araba”, “Araba beşyolduzu” adları ilə də məlumdur. Ayı bürcünə uyğun gəlir.

betər sif. (< azərb. < frs.) – betər, daha pis

bez ism. – bez. Parça növlərindən biri, bez parça: On arşın mamux bezi. On arşın mamux bezi.

bez ~ fel. –bezmək, cana yığılmaq, cana doymaq: Men bezərmen borçundan da kləmən neməni bilmə. Mən onun borclarından bezmişəm və heç nə bilmək istəmirəm.

bezirgən (-nınq, -lar, -larnınq, -larğa, -larda, -lardan, -ın) ism. (frs) – tacir

bezirgənliq (-ninq, -lərin, -in) // bezirgənlix (-kə) // bezirganlıx ism. – tacirlik

bezirgənliyin zrf. – tacir kimi

bezirgənvari sif. – tacirvari, tacirə bənzər

bezən ~ fel. – bəzənmək: Bezənip kiyinişlər bilə altundan, türlu-türlü kiyinişlar bilə... Zrzibadan geyimlər və cürəbəcür gryiblrlə bəzənib...

bezövlü sif. – bəzəkli, bər-bəzəkli: Közünq açıp, körklü xatın körsənq, kiyinişli da bezövlü, bolmağay ki, anqar suxlanğaysen. Gözünü açıb görgəmli (yaraşıqlı), geyimli-keçimli, bərli-bəzəkli bir xanım görsən, ona aludə olmağa cəhd etmə.

bə: ədat – bə. Azərbaycan türkcəsində (əsasən Naxçıvan ağzında) və daha çox Türkiyə türkcəsində rastlanan bu ədat bəzən ara söz kimi də çıxış edə bilir. Alban türkcəsində onun ədat və ya ara söz olduğunu müəyyən rtmək bir o qədər də asan deyil: Birər at bə kirdilər suva barısı bir oğurdan. Hərəsi bir atla birdən çaya girdilər. Zera artar üçün küç bə kimsə ölər, yoxsa yaxşı üçün, şahat ki, ilgəri çıxqay kimsə olma (Rom 5: 7). Əməlisaleh bir adam uğrunda kiminsə ölməsi çətin işdir; bəlkə də yaxşı bir adam uğrunda kimsə ölməyə cəsarət edər.

bəbə ism. – bəbə, körpə, südəmər uşaq

bədenlən ~ Bax: bedənlən ~

bəla Bax: bela

bənt // bənd ism. (frs.) – bənd

bəraxma (-mnı, -nqnı, -lar) ism. (yun.) – sağıamlıq, rifah, hüzur, dinclik: Köp kez tana (tına) turdu boyum menim alar bilə ki, kləməslər edi bəraxmamnı (xaysıları) ki, körəlməs edilər sağlıxnı (Məz. 119/120: 6). Çox dəfə mənim sülh, hüzur və əmin-amanlıq içərisində ikmamı istəməyənlərlə birlikdə oldum. Sanqa çaxırıyırbiz, Biy da Tenqri, seni tapunıyırbiz, engin bizgə da bu keçani da ber bəraxmanqnı seninq canımızğa. Sənə səslənirik, Rəbbimiz və Tanrımız, yanımıza en və bu gecə bizə hüzur ver.

bəraxmax fel. – sağlq arzulamaq: Hreşdağabed Kapriel... bəraxmax etti anı, aytıp: Sövünçlük sanqa, tolu başxış bilə! Mələk Cəbrayl ona hüzur və sağlq arzulayaraq düdi: “Xoş müjdə, səni hüzur gözləyir”.

bəraxmaxlıx ism. – təbrik, salamlama:

Aşagerdlərin kensininq karozluxqa Avedarannı yebergəndə sımarlıyır alarğa ki, eglənməgəylər da dağı ki bəraxmaxlıx yolda bir kimsəgə berməgəylər. Şagirdlərini İncili təbliğ etmək üçün göndərərkən onlara tapşırdı ki, yolda yubanmasınlar və kimsəni salamlamasınlar (kimsəyə salam verməsinlər).

bərəkə Bax: bərəkət

bərəkət (-i, -tin, -indən) ism. (ər.) – bərəkət

bərəkətli sif. – bərəkətli: Bərəkətli da biyənçli sunmaxı alarnınq Biy Tenqrigə... Onların Tanrıya olan bərəkətli və xoş qurbanlar...

bəyaz sif (ər.) – bəyaz, ağ: Rast keldilər bir övdə yaşç içində çibala, beg bəyaz, budur ax. Bir evdə yeşiyin içində bəyaz, yəni ağ bala rast gəldilər.

biblioteka (-sında) // biblioteğa (-da) ism. (slv.) kitabxana. Bu kəlmə mühacir albanların dilində alınma söz kimi işlnmişdir.

Bibliya (-da) // bibliya (-lar) ism. İncil. Bu kəlmə mühacir albanların dilində alınma söz kimi işlənmişdir. Bax: Avedaran

biç ~ (-mə, -tim, -tinq, -ti, -ərmen, -məndir, ~kəy, -kəylər. –sər, -məx) fel – biçmək, kəsmək: Xaysıları ki saban sürərlər edi yaş bilə, süvünçlük bilə biçkəylər (Məz. 125/126: 5). Tər ilə kotan sürənlər sevinc ilə biçəcəklər.

biçax // biçaq ism. – bıçaq

biçaxçı ism. – bıçaqçı, bıçaq ustası, bıçaq düzəldən

biçaxla ~ fel. – bıçaqlamaq: Klədi meni biçaxlamağa. Məni bıçaqlamaq istədi.

biçə ism. – sahibə Müq. et: bikə

biçən (-dir, -ninq, -gə, -ni, -in, -lər, -lərni) ism. – biçilmiş və heyvana verilməmişdən öncə havada qurudulan saman:

biçənlik (-kə, -lər) ism. – biçənək

biçil ~ (-gən, -gənlər) – biçilmək

biçisinə Bax: biçiş

biçiş ism. – biçiş, biçimləmə: Biçiş, sürət ya körüm, xaysı ki özgədən ilgəri keliptir. Özgələrdən gəlmə biçiş tərzi və ya forması.

biçişlanməx – ism. – biçim

bicyisyli sif. – 1. biçimli, formalı; 2. ümumi ism: Biçişli ündəliyir, xaysı ki nemə barlıxnı aytıyır, neçik ki adam, at, xoy, bizov, çele. Ümumi isim ona deyilir ki, adam, at, qoyun, buzov, dana kimi şeyləri bildirir.

biçişsiz sif. – biçimsiz, formasız: Rəngsiz ya biçişsiz. Rəngsiz və ya biçimsiz (formasız).

biçməx fel. – biçmək, kəsmək, forma vermək

bicçtir ~ (-dim, -dinq, -di) fel. – biçdirmək

biçuçi sif. – biçici, kəsici

bikə (-dir, -gə, -dən, -si, -sidir, -sininq, -sinə, -miz, -lərninq) // biykə (-dir, -ni, -si. –lər) // bikkə ism. – bikə, zadəgan xanım, xanım, sahibə: Bikələrninq bikəsi. Xanımlar xanımı. Neçik közü xuluxçınnq (xaravaşnınq) xoluna bikəsininq kendininq (Məz. 122/123: 2). Xanımının əlinə baxan kəniz tək . Biyka, aytarmen, friştəlarninq, biykə adamlarnınq, biykə şaytanlarnınq. Deyirəm ki, (o) mələklərin, insanların və şeytanların sahibəsidir.

bikəçə ism. – xalacan. “Xala” sözünün əzizləmə forması: Bikəçə Minə xatın. Xalam (sevimli xalam, əziz xalam) Minə xatun.

bikir ism. (ər.) – bakirə, sonsuz qadın

bikkə Bax: bikə

bil ~ (-mə, -məgə, -məmə, -iyim, -gin, -sin, -iyix, -iyik, -inqiz, -sinlər, -məsin, -dim, -dinq, -di, -dix, -dinqiz, -dilər, -mədim, -mədi, -mədix, -mədilər, -gəymen, -gəysen, -gəy, -gəybiz, -gəysiz, -gəylər; -gəy edim, -gəy edim, -giy edi. -ipbiz, -iptir, -irmen, -irsen, -irmisen, -ir, -irbiz, -irsiz, -irmisiz, -irlər, -mən, -məm, -məndir, -məssen, -məsmisen, -məs, -məstir, -məsbiz, -məzbiz, -məssiz, -məslər, -ir edim, -ir edi, -ir edinqiz; -məs edim, -məs edi, -məs edir, -məslər edi, -məslər edilər, -məslər edi esə, -ir esənq, -ir esəx də, -məs esə, -məs esənqiz, -iy edi, -iy edilər, -məy, -məy edi, -iyirsen, -iyir, -iyirlər, -miyir, -məyiyir, -məgəymen, -məgəy, -məgəybiz, -məgəylər, -gəy edi, -giy edi, -səm, -sənq, -sə, -sənqiz, -sələr, -məsəm, -məsənq, -məsə, -məsələr, -sənq edi, -sə edi, -sər, -sərlər, –məsər, -məlidir, -gən, -gən-, -gənlərgə, -məgənlərni, -gənlərdən, -gənim, -gənimə, -gənimizgə, -gənlərin, -gənlərinə, əməgən, -məgənlər, -məgənlərni, -məgənim, -məmisə, -məx, -məxninq, -məxkə, -məxni, -məxtən, -məxinq, -məxinqninq, -məxinqni, -məxinqdən, -məxi, -məxidir, -məxinə, -məxin, -məxindən, -məxinqiz, -məxlərni, -məxlərindən. –məməxninq, məməxni, -məməxtən, -digindən, -ip, -b, -mıyın, -minçə) fel. – bilmək: İşni bilməgən. İşini bilməyən. Bilmədi aytma. Deyə bilmədi.

bilə (-dir, -men, -sen, -dir, -dır, -biz, -dirlər) // bilən bağ. – ilə: Ol yanına yüzünə kozü bilə burnun keskən. Üzünün o tərəfində gözü ilə burnu kəsikdir. Axça bilə satun alğan. Axça ilə satın alınmış. Raxi, hər türlü içki, ne bilə esirmə bolur. Sərxoşlq gətirən araq və hər cür içki ilə. Ayaxı bilə xarnına urdu. Ayağı ilə qarnına vurdu. Tüz xulaxı yanına başı üstü bilə keskən

ulu yara sövəki bilə. Düz qulağı ilə başının üstündə sümüyünə qədər işləyən dərin kəsik yarası.

bilək (-im, -imni, -inq, -inqninq, -i, -ində, -imiz, -ləri, -lərin, -lərində) ism. – bilək, qolun əllə dirsək arasındakı hissəsi. Məc. mən: əzələ, güc: Biləktən kürəşkə tutuşqan. Biləkləri ilə savaşmaq.

bilən Bax: bilə

biləşkəy Bax: birləş ~ (kəy)

biləzük (-gə) // bıləzük ism. – bilərzik, qolbağı

bildir ~ (-mə, -məgə, -dim, -dilər, -mədilər, -ir, -imen, -iy edi, -iyirlər, -gəy, -məgəy, -sələr, -gən, -gəngə, -gən bolğay, -məx) fel. – bildirmək, xəbərdar etmək

bildirt ~ (-tim, -tinq, -ti, -əcəx) fel. – bildirtmək, xəbərdar etdirmək

bilgən-bilməgən sif. – bilinən və bilinməyən (bütün), mümkün olan bütün: Bilgən-bilməgən yazxlar. Bilinən və bilinməyən mövcud bütün günahlar.

bilik ism. – bilik, elm

bilikli (-dir, -lər) sif. – bilikli, savadlı, məlumatlı, xəbərdar, elmli: Orenkkə bilikli etkin meni, Biy, yolların könülükünqnünq seninq da izdiyim anı hər vaxt (Məz. 118/119: 33). Ya Rəbb, Sən mənə qaydalarının yolunu öyrət, onlara axıradək əməl edəcəyəm. Yeber, Biy, yarıxını da yarıxlat esimni da sağışımnı menim bilikli yarıx bilə da xaramğu yazıxımnı tas et esimdən menim. Ya Rəbb, göndər öz ziyanı və aydınlat şüurumu öz elm nurun ilə və düşüncəlrimdən günahları (günah fikirləri) təmizlə.

biliklik (-ninq, -kə, -ni, -tən, -im, -inq, -inqninq, -i, -ininq, -inə, -indən) ism. – məlumatlılıq, biliklilik: 4-ünmi, bu vaxtlarda biliklik eksildi ki, biliklik bolsa edi, bolur edix sinap da tanqlap zamanəsinə körə (Mxitar Qoşun “Törə Bitiqi” kitabından). Dördüncü, hazırki zamanda biliklilik səviyyəsi azalmışdır ki, əgər biliklilik səviyyəmiz yüksək olsaydı, tədqiqat aparaq və zamanəmizə görə ən mütərəqqi qanunları süçərdik.

biliksiz (-dir, -dirlər, -lər, -lərgə, -lərni, -lərdən) sif. – biliksiz, məlumatsız, savadsız, kəmsavad, cahil, nadan: Egər kimesə biliksiz esə, övrənsin. Əgər kim isə biliksizdirsə, öyrənsin.

biliksizlik (-ni, -tən, -imninq, -imni, -imdən, -i, -indən, -ləri) // biliksizlix (-tən) ism. – biliksizlik, məlumatsızlıq, savadsızlıq, nadanlıq, cəhalət: Ki əvəldən küfür berüçi edim, da körəlməvüçi da duşmanlavuçi, yoxsa taptım yarlıxamaxlıx, zera anı biliksizliktən da inamsızlıqtan etər edim (1 Тim. 1: 13). Əvvəllər Ona küfr edən, təqibçi və söyüşkən olduğum halda mənə mərhəmət edildi. Çünki nə etdimsə, cahillik və imansızlıq üzündən etdim. Tas et menim canımdan xaramğulu yazxnı da biliksizlikni. Canımdan qaranlq günahlarımı və cahilliyimi dəf et.

bilin ~ (-mə, -məgə, -iyim, -di, -dilər, -irmen, -irsiz, -məm, -məs, -məstir, -iyirmen, -gəy, -sə, -məsə, -gəngə, -gənlərinə, -ip) fel. – şhadət vermək, təsdiq etmək, bəlli etmək: Borç bilindilər. Onlar borcu təsdiqlədilər. Ol çaxta yarğuçilər anınqkibik işni baxmax kerək tanxlıxqa köra da bilingənlarinə körə (Mxitar Qoşun “Törə Bitiqi” kitabından). Bu zaman (belə olan halda) hakimlər buna bənzər halları şahid ifadələri və şəhadətlər əsasında nəzərdən keçirməlidirlər.

bilingən ism. – şəhadət, təsdiq, şahid ifadəsi: Bilingənlərinə körə. Şahid ifadələrinə görə.

bilinməxlix Bax: bilingən

Bilkə x. ism. alban türkləri arasında yayğın olan qadın adlarından biri: Biy-Ata xatunu Bilkə. Bəy-Atanın arvadı Bilkə.

bilməkləsəniz // bilməxləsəniz // bilmə kləsənqiz – bilmək istəsəniz

bilməx Bax: bilik

bilməxlix (-ninq, -kə, -ni, -nı, -tə, -tən, -lər, -lərninq, -i, -inə, -in, -ın) // bilməklik Bax: biliklik

bilməxsiz Bax: biliksiz

bilməməx ism. – məlumatsızlıq, xəbərsizlik: Törədə bilməməx keçməs. Qanunu bilməmək qanun qarşısında məzsuliyyətdən azad etmir.

bilüçi (-dir, -gə, -dən, -si, -lər, -lərdən, -lərim, -ləri, -lərin) // biliçi (-dir, -lər, -lərdən) ism. – bilici, müdrik, dünyagörmüş, xəbərdar, məlumatlı: Axıl sövüçi ya bilüçi. Elmsevər və ya müdrik. Orenk bilüçisi etər anı yolda, xaysı ki biyəndi (Məz. 24/25: 12). (Rəbb) ona seçdiyi yolda onu məlumatlı edər.

bir (-dir, -biz, -siz, -dirlər, -ninq, -gə, -ni, -də, -dən, -inq, -nqni, -i, -ininq, -inə, -in, -ini, -ində, -indдə, -imiz, -imizninq, -imizgə, -imizni, -imizdən, inqiz, -inqizninq, -inqizgə, -inqizni, -inqizdən, -ləri) say. – bir, tək, təkcə, yeganə: Birinimni (// birimni // birginəmni) alıp xaptılar da közüm alnına xaçqa çıxardılar. Mənim bircəciyimi (yeganə övladımı) alıb qapdılar və gözümün önündə xaça çəkdilər. Egər ki Tenqrininq buyruxu kelsə, ölüm, xaysımıznnq da üsnə birimiz bolğay borçlu töləmə (Albanların hüquq səndlərindn) Əgər bizlərdən birinin üzərinə Tanrının buyruğu, yəni ölüm hökmü gələrsə, digəri ödəməyə borcludur. Bir atli ya atdaş. Bir adlı (eyni adlı) və ya addaş. Biri birinə. Biri birinə. Tözmə biri birinqizgə, bağışlama biri birinqizgə, egar ki kimesəninq kimsədən xayğusu bar esə, ne türlü ki Tenqri Krisdos bilə bağışladı bizgə, ol türlü siz də (Коl. 3: 13). Bir-birinizə dözün və birinizin digərindən şikayəti varsa, bağışlayın. Tanrı Məsih sizi bağışladığı kimi siz də bağışlayın. Biri birindən başxa bir nemə etmədilar. Bir-birindən xəbərsiz bir şey etmədilər. Nemə borç biri birinqizgə yox. Biri-birimizə heç nir borcumuz yoxdur. Zera birdir Biy da bir inam da bir kristanlık, bir Tenqri da Ata barçasına da barçasınınq üsnə da barçası bilə da bizim barçamız bilə. Çünki Rəbb təkdir, inam birdir və xristianlq dini birdir. Hamımızın atası, hamımızın üzərində və hammzın daxilində olan Tanrı təkdir. Zera yoxtur tanqlamax ya ayamax ne cuvutqa da ne gurkçigə, zera bir Biyidir barçasınınq, yetkinçə barçasına, kimlar ki sarnarlar alnına anınq (Rom. 10: 12). Burada yəhudi ilə gürcü (bütpərəst) arasında fərq yoxdur, hamısının Rəbbi birdir və Onu çağıranların hamısına bol bərəkət verir. Ol türlü barçamız bir tenbiz Krisdosta, yoxesə hər birimiz biri birimizgə ustavabiz (Rom. 12: 5). Eləcə biz də çox olduğumuz halda Məsihdə bir bədənik və ayrı-ayrılıqda bir-birimizə bağlı üzvlərik.

biraz zrf. – bir az: Biraz işimiz bar edi. Bir az işimiz var idi.

birər Bax: birər - birər

birər - birər zrf. – bircə-bircə, bir-bir, tək-tək, növbə ilə: Egər ki tillər kimesə sözlasa, eki bolsun, egər dağı artıxına 3 da sonqra birər-birər da biri xaytarğay (1 Коr. 14: 27). Əgər kimsə naməlum dildə danışırsa, iki yaxud ən çox üç adam növbə ilə danışsın, bir nəfər də izah etsin.

bir-bir Bax: birər - birər

birboldasy sif. – həmrəy

birboylu sif. – tənha, tərki-dünya, özünə qapanmş: Birboylular, apeğalar. Tərki dünyalar, rahiblər.

Bir da bir zrf. – bilavasitə, birbaşa: Yoxsa siz da ol türlü bir da bir, zera hər bir kimesə kendi xatunun alay sövgəy, neçik kendi boyun, da xatın xoraqay erindən kensininq Eləcə də bilavasitə siz. Çünki hər kəs öz arvadnı özünü sevdiyi kimi sevir və qadınlar da öz ərlərindən qorxur.

birdən zrf. – birdən, bir dəfəyə

bir-eki say. – bir-iki, bir neçə: Barçasın megnel etməm – bir-eki işni. Hamısnı izah etmirəm, sadəcə, bir-ikisini (bir neçə məsəlni).

birgə (-dir, -mə, -mədir, -məsiz,-nqə, -sinə, -snə, -mizgə, -nqizgə, -lərinə) zrf. – birgə, birlikdə: Ketti birgəmə da keldi. Mənimlə birgə getdi və gəldi.

birfikirli bol ~ fel. bir fikrə sahib olmaq, fikrini tez-tez dəyişməmək, əqidəsinə sadiq qalmaq, səmimi olmaq: Birfikirli bol. Bir fikirdə ol.

birfikirlilən ~ həmrəy olmaq, razlaşmaq

birginə (-mdir, -si) sif. – bircəcik, təkcə, yeganə, tək: Birginəsi anamnınq. Anamın bircəciyi (yeganə övladı). Baxqın manqa da yarlığa manqa ki, birginəsi anamnınq da miskinmen men (Məz. 24/25: 16). Üzünü mənə sarı çevir və lütfkar ol, çünki anamın yeganəsiyəm və miskinəm.

biri (-si, -sininq, -sinə, -sin, -sini, -sində, -sindədir, -silər, -silərində, -lər, -lərdən, -ləri, -lərin) əvz. – biri, birisi, bir nəfər, bəziləri: Hər birisinə. Hər birisinə.

birik ~ (-ti, -ir, -irlər, -ip) fel. – birləşmək, bir yerə yğılmaq, toplamaq, yapşmaq, üst-üstə gəlmək: Aşax boldular çax topraxqa dirə boyumuz biznim da yergə birikti belimiz bizim (Məz. 43/44: 26). Qəlbimiz palçıq kimi əzilmişdir (yerə qədər alçalmışdır), qəddimiz əyilib yerə yapışmışdır. Yarım da yarım birikip ya tayax üsnə egilgən. Yarım və yarım üst-üstə gəlib ya dayaq üzərinə əyilib.

biriklət ~ fel. – birləşdirmək, yapışdrmaq, toplamaq: Xaçan biriklətsam seni teninq bilə, ol çaxta körkəytkəymen seni Tenqrilik haybatı bilə. Səni bədəninıə birləşdirdikdən sonra, bax, onda səni ilahi şöhrətlə izzətləndirəcəyəm.

biriktir (-dilər) Bax: biriklət ~

birinçi s. sayı. – birinci

birinimni Bax: bir ~ (-imni)

birkönqüllüx ~ (-tən, -ü) // birkönqüllük ism. – həmrəylik, səmimilik: Evet xorxarmen ki, ansızım, neçik yılan ki, Evanı aldadı üstətlixi bilə kensininq, buzulmağay esinqiz sizinq birkönqüllüxtən ki, Krisdosqa bar (II Коr. 11: 3). Amma qorxuram ki, ilanın hiyləgərliyi ilə Həvvanı aldatması kimi düşüncələrinizin pozulub Məsihə olan səmimiliyinizdən və həmrəyliyinizdən azasınız

birlə ~ fel. – bərabərləşdirmək, birə endirmək, bir etmək, təkləmək: Biy sövər könülüknü da digül aşağa urar arilərin kendininq, yoxsa menqilik saxlar alarnı. Törəsizlər sürülgəylər birləmə da züryəti xırsızlarnınq tas bolğaylar (Məz. 36/37: 28). Çünki Rəbb ədaləti sevir, heç zaman möminlərini tərk etmir. Salehlər daim müdafiə olunacaq, Pislər təklənilərək, nəsilləri kəsilib atılacaq. Oşta xanlıxları yerninq yğıldilar da tüşsələr birləma (Məz. 47/48: 5). Budur, xanlar bir yerə toplandılar və onlar sonuncuya qədər yerlə bir ediləcəklər. İşitinqiz bunu, barça cinslər; xulax xoyğan bolunquz, barçanqız ki, turupsiz dünyada, toğunçları yerninq da oğlanları adamlarnınq, – -birlama dövlətlilər da varlılar (birgə ulular da kiçilər) (Məz. 48/49: 2). Siz, ey bütün xalqlar, bunu dinləyin! Ey dünya sakinləri, ^ey sadə insanlar, əsilzadələr, ey zənginlər, fəqirlər, bir olaraq hamınız qulaq asın!

birləməxlix fel. – bərabəlişdirmə, eyniləşdirmə, təkləşdirmə, harmoniya yaratma, uyum saxlama: Birləməxlix tarbiyatımıznınq bizim tarbiyatı bilə Tenqrilikninq. Təbiətimizin ilahi təbiətlə harmoniya halına (uyumlu hala) gətirmək.

birlən ~ (-mə, -əlix, -dinq, -di, -dinqiz, -dilər, -mədi, -ipsen, -iptir, -ir, -irbiz, -irlər, -iyirmen, -iyir, -iyirbiz, -iyirlər, -gəy, -gəybiz, -gəylər, -məgəybiz, -sə, -sələr, -gən, -gəndir, -gəndən, -gənindən, -gənlər, -gənləri, -məgən, -məx, -məxninq, -məxkə, -maxta, -məxi, -məxin, -məxində, -məxindən, -məxinqizdən, -ip) fel. – birlənmək, bir olmaq, vahidləşmək, bütünlənmək, bütövləşmək

birləndaş ism. – həmkar, yoldaş, tərəfdaş

birləş ~ (-iyirmen, -kəy, -kən) fel. – birləşmək

birlət ~ (-mə, -məmə, -kin, -tim, -tinq, -ti, -iyirmen, -iyir, -iyirlər. –kəy, -sər, -kən, -kəndir, ~kənbiz., -məx bilə, -məxtə, -məxlər, -ip) fel. – birlətmək, bir etmək, vahidləşdirmək, bütünlətmək, bütövləşdirmək: Birlətmə bir neməni biri birinə taxta kibik. Bir şeyi digər şeyə taxta kimi birləşdirərək bütünləşdirmək.

birlətüçi ism. – birləşdirici, bütövləşdirici, bütünləyəci

birlik (-ninq, -kə, -ni, -tə, -tən, -i, -inə, -in, -ində, -indən, -imiz, -ləri, -lərindən) ism. – birlik

birliklən ~ fel. – birlik yaratmaq, ittifaq qurmaq: Tüm bermaxi Krisdos bilə birlikləngəninə oxşar. Ayinin icrası zamanı Məsihlə bütövləşməyə bənzər.

birliksiz (-ninq) sif. – birlikləri olmayan, həmrəy olmayan, fakir ayrılğında olan, yola getməyən

birliksizlik (-kə) ism. – fikir ayrılığı, pərakəndə

birmünqüz (-nü) – təkbuynuz . “Oğuznamə”də adı “Kiat” adı ilə yad edilən və təkbuynyzlu at kimi təsəvvür edilən mifoloji varlıq. Bu varlıq barədə məlumatlara təkcə türk mifologiyasında deyil, dünyanın bir çox xalqlarının mifologiyasında da rast gəlinir.

birmünqüzlü (-nü) ism. – kərgədan:

birsağışlı ism. və sif. – həmfikir, eyni fikirdə olan

birsi (-ninq, -nə, -n, -ni, -sin, -ndə, -ndən, -lər, -lərninq, -lərni, -lərdə, -ləri, -lərinə) əvz. – onlardan biri, birisi, bir başqası, digəri, o biri: Birsi kün. Birisi gün. Birsi yıl. Birisi il.

biş (-iyir, -kəy, -kən, -məgən) fel. bişmək, yetişmək: Bişməgən açı borla. Yetişməmiş (kal), turş üzüm.

bişimə Bax: baş (-ıma)

bişir ~ (-mə, -dim, -dinq, -di, -iyirmen, -əcəx, -gən) fel. – bişirmək: Bişirgən aşlıx bilə bal. Bişirilmiş düyü ilə bal.