BƏXTİyar tuncay alban (qafqaz) TÜrkcəSİ SÖZLÜYÜ ÷ (Əlyazma hüququnda) II bölüm (B – büzül ~) baki 2012 b ba

-Kim bilə barsarsen ya ketsarsen?

-Tenqri bilə ya Ata bilə ketsərmen (Qriqori Hamamanın “Alban dilinin qrammatikası” kitabından).

-Kimlə vararsan və gedərsən?

Tanrı ilə ya Ata ilə gedərəm.

barabar (-dır, -dırlar, -nınq, -ğa, -lar, -larnınq, -larğa, -ı) sif. – bərabər, başabaş, tən, birəbir, şərik, birlikdə: Evet egər ki Didos üçün nemə söz bar esə, menim bilə barabardır da sizgə boluşuçı (II Kor. 8: 23). Titə gəlincə, o mənim şərikim, sizlərin arasında çalışan əməkdaşımdır.

-Ne türlü ölçöv bilə?

-Barabar Üçlüxtir (Qriqori Hamamanın “Alban dilinin qrammatikası” kitabından).

-Hansı ölçü ilə

-Bərabər Üçlüklə.

Yeməklənmə barabar boldum tonquz-hayvanlarğa da oxşadım alarğa. Donuz-heyvanla birlikdə yemləndim və onlara xşadım. Barabar keri kötürülgən. Bərabər şəkildə geri götürülmüş.

barabarla ~ (-dım, -dınq, -dı, -dıq, -dınqız, -dılar, -max) fel. – bərabərləşdirmək, eynilşdirmək

barabarlamax ism. – bərabərlik, tənlik, müqayisə

barabarlan ~ (-ğan) fel. – bərabərləşmək

barabarlatuçı ism. – bərabərlədici, eyniləşdirici, birləşdirici, vasitəçi, əlaqələndirici

barabarlıx (-nınq, -qa, -ta, -ı, -ın, -lar, -larnınq) – bərabərlik, eynilik, əlaqə, oxşarlıq, aidiyyat, bənzərlik: Ya ne barabarlıxı bar yarıxnınq xaranqğulux bilə? (II Kor. 6: 14). İşıqla qaranlığın ortaq nəyi var (nə əlaqəsi var)?

barabarsız sif. - qeyri-bərabər, bərabər olmayan, tən olmayan:

baraxma Bax: bəraama

baraxmaa Bax: bəraxmax

baraxmaxlıx Bax: bəraxmaxlıx

baraxsız Bax: bərlixsiz

baran ism. – qoç

barata Bax: bərəta

baratir (-lərinqizgə) ism. – çilçıraq, cırağban, məşəl, çıraq: Oyanınqız, hadirlənqiz

barəta Bax: bərəta

barça I (-nınq, -ğa, -nı, -da, -dan, -nq, -sı, -sıdırlar, -sınınq, -sına, -sınə, -sın, -sını, -sında, -sından, -mız, -mıznınq, -mızğa, -mıznı, -mızdan, -nqız, -nız, -nqıznınq, -nqznınqdır, -nqızğa, -nqıznı, -nqızda, -nqızdan, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -lardan, -ları) sif. zrf. və əvz - bütün, bütöv, hər şey, hamı: Barcya bilə, barçağa körə. Bütünlüklə, hamıya görə. Barçadan alğışlı ari Ata. Hamıdan daha çox alqışa layiq müqəddəs Ata. Barçasından alğışlı Biy. Hər kəsdən daha çox alqışlanan Rəbb. Barçadan aruv Asduacacin. Hamdan daha təmiz Tanrı anası. Biy bar etüçidir barçanı. Hər şeyin yaradıcısı Rəbbdir. Barçanı bilgən. Hər şeyi bilən. Evet hali kim aytqay bunu Eyəmə menim? Kendidir Biyi barçannq, işitkəy barçanı (Məz. 151: 3). İndi kim söyləyəcək Rəbbimə mənim? Özüdür Rəbbimin, O, hər şeyi və hər kəsi eşidəndir. Biyik dünyanınq ya barçanı tutuçı padşah. Bütün dünyann və ya hər şeyin Padşahı. Barça türlü bitiş. Bütün növlərdən olan (Hər növdən) bitkilər. Ilk-əvəlgi barlıx bolmağan da ölümsüz Tenqridir ki, dir Biy biylərninq, da Tenqri tenqrilərninq da Padşah padşahlarnınq da ol dir bar etüçii barça barlıxlarnı da toldurur barça etkənlarni da barça yerdə dir teşkirilməsiz da çovurulmaxsızdir da dır kendi kendidə da barçalarnı tutuç da anqlanmaz barlıxına köra, evet xuvatına köra xolunur (Qriqori Hamamanın “Alban dilinin qrammatikası”ndan). İlk əvvəlki varlıq yaradılmayan və ölməz olan Tanrıdır ki, bəylərin Bəyi, “tanrılar”ın Tanrısı, padşahların Padşahıdır və bütün varlqlarn yaradıcısıdır və onların bütün xüsusiyyətlərinin vericisidir, hər yerdədir, dəyişməzdir, haldan hala keçməzdir. Özünün varlıq səbəbi özüdür və hər şeyi əlində tutandır. Varlığı dərk edilməzdir, qüdrət sahibidir və buna görə ona yalvarırlar.

barça II Bax: bürçə

barçasız (-ğa) sif. – heç nəsiz, heç nəyi olmayan, kasıb, fəqir: Tanidim ki, yarğu etərsen, Biy, yarlığa da könülük barçasızğa (Məz. 139/140: 12). Bilirəm ki, Rəbb məzlumların məhkəmə işinə baxır, fəqirlərə haqq qazandırır.

bardağ Bax: bardax

bardax (nınq, -ta, -da, -tan, -ıdır, -lar, -larnı) // bardağ // bartax ism. – bardaq, parç, vedrə, stəkan, su qabı, dolça: Bardax, ya tegənə, ya dizyə. Su qabı, ya təknə və ya da çəllək.

Bardax bilə çağır. Bardaq ilə çaxır. Taştan xazğan bardax. Daşdan yonulmuş su qabı. Kümüş bardax. Gümüş su qabı.

bardaş ism. – tək, vahid, əhəd, bölünməz, mənşəcə bir olan: Bir boldaş, bardaş. Tək olan, vahid (əhəd).

bardır ~ fel. icb. for. – getməli ~, getməyə məcbur etmək: Bardırsar ya yürütirsər. Getməli ya qaçmalı.

baret Bax: bərəta

barı I (-na, -n, -nı, -nda, -ndan, -sı, -sınınq, -sın, -mız, -mıznı, -nqız, -nqıznınq) əvz. –hamı, hər şey, hər kəs: Barın ayavuçı Biy. Hamının qayğısına qalan (hamını himayə edən) Rəbb. Barına yetkinçə yetkən. Hər şeyə gücü yetən.

barı II: barı-buyarı Bax: oyarı-buyarı

barıxsız Bax: barlıxsız

barıl ~ fel. – gedilmək: Xaysı yurt aşıra barılır neçik menim, alay Agonunq kebitinə. Mənim olduğu kimi, Aqonun da dükanına gedilən yol (məkan).

barış ~ (-ma, -mağa, -qın, -sın, ınqız, -tım, -tı, -tıx, -tılar, -ırmen, -mandır, -ıy edi, -ıyırmen, -ıyır, -ıyırlar, -qaysen, -qay, -qaybiz, -qaylar, -mağaysen, -sanq, -masanq, -masa, -sar, -qan, -max, -maxnınq, -maxqa, -maxnı, -maxta, -maxı, -maxına, -maxımızda, -maxınqız, -ımıyın, -almamaxların) fel. – barışmaq, sülhə gəlmək: Men anınq bilə tek ant üçün barıştım. Mən onunla yalnız and içdiyim üçün barışdım.

barışlıx (-qa, -nı, -ta) ism. – barış, sülh

barışmax ism. - sülh sazişi, barışıq: Zera neça ki duşman edix, barıştıx Tenqri bilə ölümü bilə Oğlununq anınq, ne xadar dağı artıx barışmaxımızda bizim xutxarılğaybiz tirliki bilə anınq (Rom. 5: 10). Əgər biz Tanrının düşməni olduğumuz vaxt Onun Oğlunun ölməsi ilə Tanrıyla barışdıqsa, barışıqdan sonra Onun həyatı vasitəsilə daha qəti olaraq xilas olacağıq.

barışsıxlıx sif. - qeyri-sülh şəraiti, barışın ilmadığı vəziyyət

barıştır ~ (-ma, -mağa, -dım, -dınq, -dı, -ırmen, -ır, -mandır. -ıyırmen, -ıyırsen, -ıyırlar, -ğaysen, -ğay, -sar, -ğan, -maxnınq, -ıp) fel. – barışdırmaq

barisytirucyi (~, ~sen, ~dпr, ~dпrlar, ~nп; ~mпz; ~lar),

barışturuçı (-mız) ism. – barışdırıcı: Barıştıruçılar ya ortada bolğanlar. Barışdırıcılar ya vasitəçilər.

barışturuçılıx (-nınq) ism. – barışdırıcılıq, vasitəçilik, sülh yaratma

barı-tügəl sif. – tamam-kamal: Bar menim kümüşim da barı-tügəl dügüldür. Mənim gümüş pulum var, amma tamam-kamal deyil.

barı-yoxları Bax: barı-yoxu

barı-yoxu ism. – var-yox, var(-ı)-yox(-u): Anınq üstinə menim xumaşımnı, arabamnı, atlarımnı, barı-yoxumnu altılar. Bundan başqa, qumaşımı, arabamə, atlarımı, bir sözlə varımı yoxumu aldılar. Barı-yoxum bilə xutulmas edim. Bütün var-yoxumu versəydim belə, qurtula bilməzdim.

barxan ism. – yun və pambq parça növü:

barlan ~ (-ma, -ıyırmen, -ğan, -max) fel. – var olmaq, peyda olmaq, əmələ gəlmək, yaranmaq, bərqərar olmaq: Bolmax bilə ya barlanmax bilə. Olmaqla və ya yenidən yaradılmaqla.

barlı (-dır) sif. – varlı

barlıx (-tır, -qa, -ta, -tan, -ı, -ınınq, -ına, -ında, -ından, -ımızda, -ımızdan, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -lardan) // barlıq (-ında) // varlıx (-larnınq) ism. – varlıq:

-Xaysıdırlar 10 könülüxləri Arisdodelninq?

-Aristotelin (Ərəstunun) 10 postulatı hansılardır?

-Ilgərisi barlıxtır...

-İlki varlıqdır...

-Xaysılardırlar?

-Hansılardırlar?

-Ilk-əvəlgi barlıx bolmağan da ölümsüz Tenqridir ki, dir Biy biylərninq, da Tenqri tenqrilərninq da Padşah padşahlarnınq da ol dir bar etüçii barça barlıxlarnı da toldurur barça etkənlarni da barça yerdə dir teşkirilməsiz da çovurulmaxsızdir da dır kendi kendidə da barçalarnı tutuç da anqlanmaz barlıxına köra, evet xuvatına köra xolunur...

-İlk əvvəlki varlıq yaradılmayan və ölməz olan Tanrıdır ki, bəylərin Bəyi, “tanrılar”ın Tanrısı, padşahların Padşahıdır və bütün varlqlarn yaradıcısıdır və onların bütün xüsusiyyətlərinin vericisidir, hər yerdədir, dəyişməzdir, haldan hala keçməzdir. Özünün varlıq səbəbi özüdür və hər şeyi əlində tutandır. Varlığı dərk edilməzdir, qüdrət sahibidir və buna görə ona yalvarırlar...

-Nedir turğanı Bladonunq?

-Platona (Əflatuna) görə mövcudiyyət nədir?

-... (?) bolunur barlıxqa da yoluxqanğa da barlıx bolunur bütüngə da ... (?), ol türlü da yoluxmaxlıx bolunur bütüngə da ... (?).

-Mövcudiyyət maddiyə və qeyri-maddiyə (?) bölünür. Maddilər bölünürlər tam və natamam varlqlara. Qeyri-maddilər də həmçinin tamlara və yarımçıqlara ayrılırlar.

– Neçagə bölünür barlıx?

-Varlıqlar neçə yerə bölünürlər?

-Beşkə.

-Beş yerə.

-Xaysılardırlar?

-Hansılardırlar?

-Ilk-əvəlgi, etilməgən barlıx ki, bar edi da bar da xalır menqilik ki, dir Tenqri ki, dağın özdəndir ne ki barça barlıxlardan da üsttir, ne ki fikirimizdən da sağışlarımız. Ekinçi ki, tügül edilar da boldular da xalırlar menqilik, ölümsuz, neçik friştələr. Üçünçi ki tügül edi da zaman-zaman bilə turarlar buyruxu bilə Tenqrininq da xalırlar menqilik ölümsuz, neçik canı adamlarnınq. Dörtünçi ki tügül edi da bolurlar artmax bilə zaman-zaman bilə buyurmaxı bilə Tenqrininq ortada bolmaxı bilə tarbiyatnınq da buzulurlar da xaytıp yənə yənqləniyirlər ölümsüz, neçik adamlarnınq teni. Beşinçi ki tügül edilər da bolurlar, cinslanip artmaxı bilə da xaytıp buzulurlar da yanqılanmazlar ölümsüz, neçik hayvanlar da bitişlər da terəklər.

-İlk - əvvəlki yaradılmamış varlıqdır ki, var idi, var və əbədi olaraq qalır. Bu Tanrıdır ki, özü-özündəndir və bütün varlıqlardan, eləcə də fikir və idrakımzdan üstündür. İkincilər onlardr ki, yox idilər, var oldular (yaradıldılar) və əbədidirlər, məlklər kimi ölümsüzdürlər. Üçüçncülər onlardır ki, yox idilər, amma zaman-zaman Tanrnın buyuruğu ilə yaranıblar və adamların ruhu kimi əbədidirlər. Dördüncülər o varlıqlardırlar ki, yox idilər, amma zaman-zaman Tanrnın buyuruğu ilə yaranıblar, artıb-törəmək yoluyla var olurlar, insan bədəni kimi təbii şraitdə mövcud olub pozulurlar (məhv olurlar) və sonra yenidən yenilənirlər və ölümsüz olurlar. Beşincilər o varlıqlardırlar ki, yox idilər, amma zaman-zaman Tanrnın buyuruğu ilə yaranıblar, artıb-törəmək yoluyla var olurlar, heyvan və bitkilər kimi təbii şraitdə mövcud olub pozulurlar (məhv olurlar) və sonra yenidən yenilənirlər və ölümsüz olurlar.

Qeyd: yuxarıda təqdim edilən bütün nümunələr Qriqori Hamamanın (X əsr) “Alban dilinin qrammatikası” kitabındandır.

barlıxsız sif. – kasıb, var-dövləti olmayan, fəqir: Tanıdım ki, yarğu etarsen, Biy, yarlığa da könülük barlısızğa (Məz. 139/140: 12). Bilirəm ki, Rəbb məzlumların məhkəmə işinə baxır, fəqirlərə haqq qazandırır.

barlı-tirlikli sif. – varlı-karlı: Barlı-tirlikli adamğa paxıllıx etmə ya akahlıx: kişininq közün nemə toydurmas, tek toprax Varlı-karlı adama paxıllıq və görməmişlik etmə. İnsanın gözü heç nədən doymaz, torpaqdan başqa.

barmax I (-nı, -ım, -ınqa, -ı, -ınınq, -ın, -ından, -lar, -larım, -larımnı, -larınqınq, -ları, -ların) ism. – barmaq: Ortadagi barmax da atsız barmax. Ortadakı barmaq və adsız barmaq.

barmax II ism. – gəzinti, gəzişmə, gediş

barmaxlı sif. – barmaqlı, barmaqları olan

bars // pars ism. – bars, pələng, bəbir

Barsam x. ism. (< Barsumas lat. < Bar-Suama aram.) – albanlar arasında yayğın olan arami mənşəli ad: Alğaysen birgənqə ulu cknavornu atasın pustalıxnınq da Barsamnı ornuna vanqlarnnq Küntoğuşununq. Böyük çölçü, çöllərin atası, Şərqin vənklərinin (monastırlarının) başçısı Barsamı (Varsumu) da özünlə götür. Asvadur Barsam-Varsun oğlu Ğarğarlı. Asvadur Barsam-Varsun oğlu Qarqarlı (Gərgərli).

Qeyd: Barsam Qarqarlının (Gərgərlinin) adı 1788 saylı Vyana əlyazmasında (155 r) çəkilir.

barsız sif. – olmayan, mövcud olmayan

barsızlıx (-ta, -ın, -ından) ism. – yoxluq, vakkum, boşluq: Barsızlıxta bar etsin. Yoxdan var etsin.

barşa Bax: barça

bartax Bax: bardax

baruçı (lar) ism. – səyyah, yolçu

baryam Bax: bayram

baryoqtur bağ. – bəlkə, ola bilsin, güman ki, yalan-doğru

bas ~ (-ma, -mağa, -ıyım, -qın, -tım, -tınq, -tı, -tılar, -ıpsen, -ıptır, -armen, -arsen, -ar, -arlar, -arlar edi, -ıy edim, -ıyпrmen, -ıyır, -ıyırbiz, -ıyırlar, -ıyır edi, -qaymen, -qaysen, -qay, -qaylar, -mağay, -sa, -sarsen, -qan, -qandır, -qannınq, -qannı, -max, -maxqa. –maxı, -a, -ıp) fel. –basmaq, basqın etmək: Başın eyəmninq basip da bir nemə etməgə bolman. Ərimi başından basır, mənsə bir şey edə bilmirəm.

basarət ism. (< azərb. bəsirət < ər.) - bəsirət: Ari basarət keçəgə yuvux boluyur da fərəhləniyirlər surp yuxövlər. Bəsirətli müqəddəs görüntülər gecəyə yaxın baş verir və müqəddəs kilsələrə fərəh gətirir.

basdır ~ Bax: bastır ~

basıl ~ (-dı, -sarmen, -sarbiz, -sarsiz, -sarlar, -ğan, -ğannı, -mağan) fel. – basılmaq, basqına məruz qalmaq

basınç ism. – basqı, təzyiq, zülm, sıxışdırma: Tiyəsidir krisdan xanlarına ki barça işi da yergəsi törə bilə bolğay da kimesəgə basinç etməgəy. Xristian xanlar gərək bütün işlərini qanun əsasında yürütsünlər və heç kəsə basqı və zülm etməsinlər.

basxala ~ (-ma, -dı, -p) fel. – basıb keçmək, tapdaq emək, basabas salmaq: Turdu xaçma da biri birin basaxlama. Qaçhaqaç düşdü və bir-birini basıb keçməyə başladılar.

basxıç (-ı, -ına) // basğıç Bax: anqğıç

basma ism. – bəzəkli pambıq parça növü: Bir basma yənqi yuvurğan. Bir ədəd basma yorğan.

basmax sif. – müxtəlif, fərqli

basuçı ism. – basıcı, presləyici: Borla basuçı. Üzüm basan.

baş (-tır, -nınq, -qa, -nı, -ta, -tan, -ım, -ımnınq, -ıma, -ımnı, -ımdan, -ınq, -ınqnınq, -ınqa, -ınqnı, -ınqda, -ı, -ıdır, -ınınq, -ına, -ın, -ında, -ından, -ımız, -ımıznı, -ımızdan, -ınqız, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -lardan, -larımız, -larımıznı, -larınqız, -larınqızğa, -ları, -larınınq, -larına, -ların, -larında, -larından) ism. – baş, başçı, əvvəl: Başımnı aşağa salıyırmen, egiliyirmen. Başımı aşağı salıram, əyilirəm.Yənə kördü surp Mariane eski duşmannı zindannınq buçaxxında başı gör. Yenə gördü müqəddəs Mariana düşməni zindanın küncündə (bucağında), başını sallamış vəziyyətdə. İnçkə xızıl ipəktən baş örtövü. İncə qrmzı ipəkdən baş örtüyü. Əvəlgi, baş, ya buyruxçı. Əvvəlinci, baş, buyueuqçu (amir). Friştələrninq başı, ağası. Pərilərin (mələklərin başı, ağası.Ustalarnınq başı. Ustabaşı (ustaların başı). Padşaxlıx başı. Dövlət başçısı. Kensinə neçik xuluma berdim altımış kümüş ki, yənəçi başı menim da faydası anınq bolsar edi. Qulluqçum kimi ona 60 gümüş pul verdim, bir şərtlə ki, bu məbləğ mənim olaraq qalacaq, əldə edilən gəlir isə onun olacaqdı. Baş ornuna baş berməx kerək. Baş əvəzinə baş vermək gərək. Başqa çıxsarmen. Başa çatdırmalıyam. Baştan uçqa dirə. Başdan sona qədər. Bir baş sarımsax. Bir baş sarımsaq. Ğatoliğos ya gendi başında, kendi erkində axpaş. Katalikos və ya aftokefal (öz başına) arxiyepiskop. Ne xadar birgəsinə baş ağirttı. Nə qədər ona (onun üzərində) ba. ağrıtdı. Başıbuzux. Başıpozuq. Şəhərdən xaçtı, kləmiyin xulax xoyma, anı yaxşığa baş xoşma. Qulaq asmaq istəməyib şəhərdən qaçdı, yaxşısı, ona baş qoşma.

başa Bax: paşa

başbağ // başbax Bax: paşpax

başçı (-larnınq, -ların) ism. – başçı, rəis: Bağlama xanların alarnınq bac bilə, çerüv başçıların alarnınq xol biğovları bilə temirdən (Məz. 149: 8). Padşahlarına zəncir vursunlar, sərkərdələrini (ordu başçılarını) dəmir buxovlara salsınlar.

başxa (-lar) // baxşa sif. və qoş. – başqa: Biri birindən başxa bir nemə etmədilər. Biri-birilərindən başqa (heş kəsə) heç nə etmədilər.

başxa - başxa sif. – başqa-başqa, müxtəlif, fərqli, ayrı: Başxa - başxa oxşatmaxtan, budur yergəsinə körə virşlərninq (?).

başxalan ~ (-ma, -ğanlar. -mağanlar) fel. – başqalaşmaq, dəyişilmək, yenilənmək: Yalğızlanma ya başxalanma. Tənhalaşma və ya (ruhən) yenilənmə. Başxalanğanlar. Mövqe dəyişənlər.

başxalıx ism. – fərqlilik, özünəməxsusluq:

Başxapan x. ism. – albanlar içərisində yayğın olan şəxs adlarından biri

başxar ~ // başar ~ fel. – bacarmaq, öhdəsindən gəlmək: Egər anınqki işçi bolsa ki, başaarğay biçmə hər türlü işlərni. Əgər onun hər cür (dərzi – modelyer) işlərini, biçməyi bacaran işçisi olarsa.

başxıç Bax: basxıç

başxış (-tır, -nınq, -qa, -nı, -ta, -tan, -ım, -ınq, -nqnınq, -ınqa, -nqnı, -ınqdan, -ı, -ıdır, -ınınq, -ına, -ın, -nı, -ından, -ınqızğa, -ınqıznı, -lar, -larnınq, -larnı, -lardan, -larıma, -larımnı, -larınq, -larınqnınq, -larınqa, -larınqdan, -ları, -ların, -larında, -larından) // baxşış (-nı, -) // başaş ism. (< azərb. bəxşiş < frs.) – bəxşiş, hədiyyə, armağan: Başxış sunmax. Hədiyyə təqdim etmək. Çıxtı biyiklikkə da yasır etti yasırlıqnı, talan ulaştı, başxışnı da berdi oğlanlarına adamlarnınq, zera da egri inanğanlarğa dağın turmax bolğay kendində (Məz. 67/68: 19).Yüksək yerlərə çıxıb əsir etdi düşmənləri (əsirləri), insanlara bəxşiş payladı, hətta əyri yol tutub Ona üsyan edənlərə də (üsyan edənləri də unutmadı). Başxış sövgənlər. Bəxşiş sevənlər. Başxış sövünçlü xabar üçün. Şad xəbər üçün (şad xəbər gətirənə) bəxşiş.

başxışla ~ (-dılar) fel. – bəxşiş vermək, ənam vermək, hədiyyə etmək: Başxapannınq erki bolğay ol övgə egər satma, egər başxışlama, egər tusnax xoyma. Başqapanın o evi istər satmaq, istər bağışlamaq, istərsə də girov qoymaq hüququ olmalıdır.

başxışlavuçı ism. – hədiyyə edən adam, bəxşiş paylayan şəxs

başxışlı sif.. – vergili, kəramətli, Tanrının nəzərləri üstündə olan, xoşbəxt, bəxtiəvər, bəxti gətirən

başıbuzux sif. – başıpozuq

başla ~ (-ma, -yıx, -lıx, -dım, -dınq, -dı, -dıx, -dıq, -dınqız, -dılar, -psız, -p edilər, -r, başlıy edi, başlıy edilər, başlıyırmen, başlıyır, başlıyırbiz, -ğay, -ğaylar, -sanq, -sa, -sarsen, -sar, -masar, -ğan, -ğannınq, -ğanğa, -ganım, -ğanıma, -ğanı, -ğanına, -ğanın, -ğanından, -ğanlar, -ğanları, -mağan, -mağanğa, -max, -maxnınq, -maxta, -maxtan, -maxım, -maxınq, -maxınqa, -maxınqnı, -maxı, -maxıdır, -maxınınq, -maxın, -maxında, ~maxından, -maxımız, -maxımıznınq, -maxımızğa, -maxlarnınq, -p) fel. – başlamaq: Oşta haqsız xazğandı törəsizlikni, başladı ağrıxnı da toğurdı törəsizlikni (Məz. 7: 15). Budur haqsız qazandı qanunsuzluğu, başladı ağrıları və doğdu qanunsuzluğu.

başlan ~ (-dım, -dınq, -dı, -dınqız, -dılar, -ır, -ıyır, -ıyırbiz, -ıyırlar, -ğaybiz, -sar, -sarlar, -ğan, -ğandırlar, -ğannınq, -ğanğa, -ğandan, -ğanı, -ğanına, -ğanın, -ğanından, -ğanımıznı, -ğanlar, -ğanlarnınq, -mağan, -mağandır, -mağannınq, -mağanğa, -mağanda, -mağandan, -mağanlarğa, -mağanlarda, -mağanlardan, -max, -maxtпr, -maxqa, -maxta, -maxtan, -maxınq, -maxınqnı, -maxı, -maqı, -maxınınq, -maxın, -maxında, -maxından, -maxılar -ıp) fel. – başlanmaq: Sensen çövrəxi da başlanğanı barça yaxşınınq. Bütün yaxşıların (yaxşılıqların, yaxşı olanların) mənbəyi və başlanğıcı Sənsən.

başlanıl ~ (-mağan, -mağannınq) fel. – başlanılmaq

başlanmax f. ism. – başlanğıc, başlanış: Tirlikninq başlanmaxı. Həyatın başlanğıcı.

başlauçı Bax: başlavuçı

başlavuçı (-nınq) // başlauçı (-nunq) – bani, bir işin təməlini qoyan, ilk başlayan

başlıx (-ı, -larnı, -ları) ism. – başçı: Minq başlıx (minqbaşlıx). Minbaşı.

başmax ism. – başmaq, ayaqqabı: Başmaxlar üçün 50 kümüş. Başqmaqlar üçün 50 gümüş pul.

başpağ Bax: paşpağ

başsız sif. – başsız: Anınq tenin tapıp keltirdilər, evet başsız. Onun bədənini tapıb gətirdilər, amma başsz.

baştağlan ~ fel. – məsuliyyət hissini itirmək, ipə-sapa yatmayan olmaq, yolunu azmaq, dəcəllik etmək, sözə baxmamaq, azğınlıq etmək: Yöpsün meni, neçik baştağlanmış oğulnu. Qoy məni yolunu azmış oğlu kimi qəbul etsin.

baştax ism. – sözəbaxmayan, dəcəl, xuliqan, azğın

baştaxlıx ism. – dəcəllik, şuluqluq, xuliqanlıq: Körkəyt meni, Biy, ulu xorxunq bilə seninq da xaytar baştaxlxtan toğruluxqa. Körk ver mənə, ey Rəbb, ulu dəhşətinlə və məni azğınlıqdan doğru yola qaytar.

baştan zrf. – başdan, əvvəldən, əvvəl

baştar ~ // baştart ~ Bax: baş ~ (-tart ~)

baş-teban zrf. – baş-ayaq, tərsinə, alt-üst: Butaxlarından aşağa asılıptırlar baş-teban adamilər da xatınlar. Budaqlardan aşağı, baş-ayaq asılıblar kişilər və qadınlar. Biy Tenqri kendinə boluşqay da dusymanların baş-teban etkəy! Qoy Rəbbimiz Tanrı düşmənləri alt-üst etməyə kömək olsun!

bat ~ (-sınlar, -masın, -tım, -tılar. –ıyırmen, -qay, -mağaymen, -qan, -qannnq, -maxı, -qınça) fel. – batmaq: Battılar dinsizlər buzulmaxlarında kendilarininq ki, ettilər sirtmax, xaysı ki yaşırdılar, tutqay ayaxların alarnınq (Məz. 9: 16). Kafirlər öz pisliklərində batdılar, qurduqlar tələ də öz ayaqlarına dolaşdı (qurduqları tələyə də özləri düşdülər).

batal ism. (ər) – kütlə, izdiham, yığın, topa, toplu

batış (-tan, -ı, -ına, -ında, -ından) zrf. – qərb, günbatan, gün batışı, gecəyə yaxın: Keçə ya kün batışı. Gecə və gün batışı (gün batdıqdan sonra).

battal et ~ (-ər) // batal // batəl et ~ (-mə, -ər, -iyirmen) fel. (ər) – batil etmək, məhv etmək, boşa çıxarmaq: Vaxttır xulux etmə Biygə: batal etmə örenkinqni seninq (Məz. 118/119: 126). Rəbbə qulluq etmək vaxtıdır: Öz qanunlarını batil etmə. Biy, batal et alarnı tirliklərindən kendilarininq (Məz. 16/17: 14). Ya Rəbb, onların həyatlarını (səylrini) boşa çıxart.

bay (-nı, -lar, -larnı) ism – varlı adam, pulu çox olan şəxs: Yığıştırma baylarnı ki, baxqaylar seninq xurbanınqnı. Varlıları toplama ki, Sənə verilmiş qurbanlara göz qoymasnlar (Sənin qurbanlarına gözləri düşər).

bayahı sif. – bayağı, adi

bayat et ~ bayatı qoşmaq, uydurmaq