Bevosita prukash tizimi, yonilgini 15% tejashga, yonib bo‘lgan

Suyultirilgan gazlaming, kritik harorati. 
Havo haroratidan 
yuqori bo‘lgan uglevodorodlar hisoblanadi. Ular past bosimda gaz 
holatidan suyuq holatga o‘tadi. Bunday gazlami suyultirilgan gazlar 
deyiladi. Propan gazning 
200°C 
haroratda 
suyuq holatga 
o‘tkazish uchun 0,85 MPa, butan uchun 0,2 MPa bosim yetarli 
bo‘ladi.
Siqilgan gazlaming, kritik harorati. 
Havo haroratidan past 
bo‘lgan uglevodorodlar hisoblanadi. Siqilgan gazning asosiy 
tarkibiy qismi bo‘lgan metanni suyuq holatga o‘tkazish uchun 
-182 °C harorat talab etiladi. Atmosfera bosimida esa metan -161 °C 
haroratda suyuq holatga o‘tadi.
9.3. Siqilgan gazlar tarkibi, xossalari va ishlatilishi
Siqilgan gazlarda asosiy yonuvchi modda bo‘lib, metan 
hisoblanadi. Bunday gazlami dvigatellarda qo‘llashning afzalligi 
shundaki, ulaming oktan soni yuqori bo‘lganligi 
uchun dviga­
telning siqish darajasini ancha oshirishga imkon beradi.
Siqilgan gazlar tabiiy gaz konlaridan, yo‘ldosh neft-gazlaridan 
va boshqalardan olinadi. Siqilgan gazlami suyuq holatga o‘tkazish 
uchun juda yuqori bosim va past harorat talab etiladi. Bu o‘z 
navbatida xo‘jalik sharoitida qiyinchiliklami tug‘diradi. Siqilgan 
gazlami gaz magistrallariga, gaz qazib olish konlariga yaqin 
joylarda qo‘llash samaraliroq hisoblanadi.
272

---

Yuqori kaloriyali gazlarga tabiiy va yo‘ldosh gazlar, neftni 
qayta ishlashdan olinadigan gazlar, metan fraksiyali koks gazlari 
kiradi. 0 ‘rta kaloriyali guruhdagi gazlami ko‘mimi kokslash paytida 
olinadigan koks gazlari va boshqa gazlar tashkil qiladi. 0 ‘rta 
kaloriyali gazlami faqat yuqori kaloriyali gazlar bo‘lmagan hollarda 
qo‘llash maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Ko‘p hollarda avtomobillarga va avtobuslarga hajmi 50 litr 
bo‘lgan 20 MPa ishchi bosimga moijallangan 
gaz ballonlari 
o‘matiladi. Avtomobillarga har birining massasi 65...70 kg bo'lgan 
bunday ballonlardan 5...8 ta o‘matiladi. Undan ortiq o‘matilganda 
ballonlaming umumiy massasi 500 kg dan oshib ketadi, bu o‘z 
navbatida avtomobilning foydali yuk tashish qobiliyatini kamay­
tiradi. Bulardan tashqari, avtomobil gaz ballonida harakatlanganda, 
uning zaxirasi benzinga va suyultirilgan gazga nisbatan 2 marta 
kam masofaga yetadi. Siqilgan gazlar yuqori 
bug‘lanuvchanlik 
xususiyatiga ega, bu esa uning isrof bo‘lishiga, ko‘p sarflanishiga 
sabab bo‘ladi. Siqilgan gazlaming yong‘indan xavfliligi juda yuqori. 
Bu hollar siqilgan gazlami keng qo‘llashga to‘sqinlik qilib 
kelmoqda. Shuning uchun siqilgan gazlar ishlatilganda texnika 
xafsizligi qoidalariga qat’iy rioya qilish zarur.