Bevosita prukash tizimi, yonilgini 15% tejashga, yonib bo‘lgan

9.4. Suyultirilgan gazlar tarkibi, xossalari va ishlatilishi
Gaz ballonli avtomobillarda neftdan va neftdan boshqa 
narsalardan olingan propan-butanli gaz fraksiyalari ishlatiladi. Bu 
yonilg4 i fraksiyalarining issiqlik beruvchanligi (yonish issiqligi) 
benzinnikidan yuqori bo‘lib, oktan sonlari 85... 100 birlikka boradi.
Avtomobil dvigatellari suyultirilgan gazda ishlaganida uning 
quw ati benzinda ishlagandagiga qaraganda biroz kamayadi. Bu 
kamayishni ham dvigatelning siqish darajasini oshirish orqali 
yetkazib olish mumkin.
Suyultirilgan gazlaming asosiy tarkibiy qismini propan va butan 
tashkil etadi. Shuningdek kam miqdorda metan, etan, etilen, 
propilen va butilenlar ham mavjud.
Gaz ballonli avtomobil dvigatellaridagi yonilgi bilan ta’­
minlash tizimi benzinda ishlovchi avtomobillamikidan uncha katta 
farq qilmaydi.
273

---

Bunda avtomobil sigim i 250 1 bo‘lgan gaz balloni, bugiatish, 
bosimini kamaytirish va dvigatelning ish rejimiga qarab dozalovchi 
qurilmalaridan tashkil topgan yonilg‘i uzatish asboblari bilan 
jihozlanadi.
Dvigatellami suyultirilgan gazga ishlashga o‘tkazilganda karter 
moylarining ifloslanishi kamayadi, moylaming ishlash sharoiti 
yaxshilanadi.
Masalan, NAMI (Avto-dvigatel ilmiy tadqiqot instituti) ma’lu- 
motlariga qaraganda ZIL-158 J avtomobili gaz yonilg‘isida ishlab 
5000 km yurgandan keyin, moyning ifloslanish 0,07% , 10000 km 
dan keyin esa 0,11% boigan. Taqqoslash uchun, shu avtomobil 
benzinda 5000 km yurgandan so‘ng moyning ifloslanishi 0,4% 
boigan; ya’ni moyning ifloslanishi, gazda ishlaganda 5...6 marta 
kamaygan.
Gaz yonilgisiga o‘tilganda, moyning isloflanishi kamayganligi 
sababli, detallaming yeyilishi ham keskin kamayadi. Masalan, 
tajriba qilinganda ZAZ-204 ikki taktli dvigatel gaz yonilgisiga 
o‘tkazilganda 
silindr-porshen 
guruhi 
detallarining 
yeyilishi 
(benzinda ishlaganiga nisbatan) 15... 17 marta kamaygan.
Avtomobillar gaz yonilgisiga oikazilganida dvigatelining 
solishtirma yonilgi sarfi 5...6% ga kamayishi mumkin. Bu 
tejamkorlik, suyultirilgan gaz yonilgisining yuqori yonish issiqligi 
va oktan sonining yuqoriligi hisobiga boiadi.
Suyultirilgan gaz bilan ishlaganda dvigateldan chiqayotgan 
shovqin ham biroz (7...8 detsibelga) kamayadi.
Suyultirilgan gazlar gaz toidirish shaxobchalariga avtomobil 
sistemalarida va ballonlarda tashiladi. Gazning korrozion yemirish 
xossasini kamaytirish uchun gaz toidirish shaxobchalarida u 
vodorod sulfiddan tozalanadi, yilning sovuq davrida esa suv 
bugiaridan quritiladi. Gaz har qanday idish hajmining ko‘pi bilan 
90 foiziga qadar toidiriladi, shunda suyuqlik tepasida gaz 
to‘planishi uchun bo‘shliq qoladi.
MDX davlatlarida, shu jumladan, mamlakatimizda 20448-80 
davlat 
standard 
bo‘yicha 
avtomobillar uchun 
suyultirilgan 
gazlaming ikki xil markasi ishlab chiqiladi: SPBTZ va SPBTL 
(suyultirilgan propan-butanli texnikaviy qishki va suyultirilgan 
propan-butanli texnikaviy yozgi), 9.2-jadval.