Берунийнинг «Хиндистон» асарида юнон эстетикаси тал=ини

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 

1

 А.Аширов. «Авесто»дан мерос маросимлар. Т. «Хал= мероси», 2001.,сащ.10. 

---

 

                                                                                                                                                               

62 

 

 

 

 

 

I I I - B OB  

 

3 .2. «Aves to» obrazlari ning  falsafiy  talqini .  

 

Abu  Ra yhon   Beruni y  «Hindiston »  asari   tarkibiga  kiruvchi 

«Pa yg ’a mba rlik  da ’vo   qilgan   kishilar»  risolasida  dun yo   xalqlari 

orasida   ta rqalgan  tu rli  dini y  e ’tiqodlarining  shakllanishida  il m -

f a n l a r d a n  

x a b a r d o r ,  

n a s l - n a s a b d a  

o l i y  

t a b a q a d a n  

c h i q q a n  

ma ’n avi y  etakchila r  o ’zla rini  Haq  taolo,  Oli y  Tangri   el chilari,  er 

yu zida   ko ’pa yishib   ketgan   gunohkorla rini   to ’g ’ri   yo ’lga  boshlash 

uchun   ilohi y  qonunlar  keltirgan   zotla r  chin  pa yg ’a mbarlar 

e k a n l i g i n i  

i n k o r  

q i l m a g a n  

h o l d a ,  

o l a m s h u m u l  

d i n l a r d a n  

farqlanuvchi,  so me ’lari ,  ta rafdorla ri   ka mroq  yo ki   ko ’proq 

bo ’lgan ,  sobi yla r,  yunon   mushruklari -qu yoshpa rastlar.  Hind 

b u t p a r a s t l a r i   q a t o r i d a n   Z a r d u s h t   v a   z a r d u s h t i yl i k   h a q i d a   h a m  

q i z i q a r l i  

f i k r - m u l o h a z a l a r  

b i l d i r a d i .  

B e r u n i y  

a n i q l a s h i c h a .  

qadi mgi   vaqtlarda   Ka ’b a   binosi   sobi yl ar  qu yoshparastlar  va 

yu lduzparastla rning   sa jdagohi,  ibodatxonasi   bo ’lgan .  «Let   sana mi 

Z u h a m   ( S a t u r n )   n o m i g a .   U z z o   e s a   Z u h r o g a   a t a l g a n .   S o b i yl a r n i n g  

ko ’pgina  pa yg ’a mb arla ri  bo ’lib ,  ularning  aksari   yunonl ik 

f a yl a s u f l a r d i r .   M a s a l a n ,   m i s r l i k   H i r m i s   ( G e r m i s ) ,   M i l e t l i k   V o l i s  

(Fales),  Fisog’ur  (Pifagor),  Aflotunning  ona   tomonidan  bobosi 

bo ’l mish  Suvor va  shularga  o ’xshash ».  

B e r u n i y   y a n a   a n i q l a s h i c h a ,   s o b i yl a r n i n g   u c h   v a q t   f a r z  

no mozla ri  bo ’lib,  bi rinchisi  Qu yos h  chiqish  oldida   sakkiz   rakat 

(bo mdod),  ikkinchisi   (Qu yosh   tik  ko ’ta rilgan   vaqtda)  besh   rakat, 

u c h u n c h i s i   Q u y o s h   b o t i s h i   o l d i d a n   b e s h   r a k a t d i r .   H a r   r a k a t d a   u c h  

---

 

                                                                                                                                                               

63 

 

m a r t a   s a j d a   q i l a d i l a r .   B e r u n i y   a y t i s h i c h a ,   s o b i y l a r n i n g   y a n a   u c h  

v a q t   n a f l   i b o d a t l a r i   h a m   b o r .  

B e r u n i y   s o b i yl a r n i   Q u y o s h   v a   y u l d u z l a r g a   s a j d a   q i l i s h i n i  

ma ’ju si ylik , 

shirk  

deb  

bilsa -da , 

ula rning 

ba ’zi  

shariat 

h u k m l a r i n i n g   m u s u l m o n l a r n i n g   s h a r i a t i g a   y a q i n   d e b   h i s o b l a yd i :  

«Sobi ylarning   nikoh   va   ja zo   masalal aridagi   ko ’pchilik   huk mlari 

m u s u l m o n l a r n i n g   h u k m l a r i g a   o ’ x s h a y d i » .   U l a r n i n g   y u l d u z l a r g a ,  

o ’z   sana ml ari   va  ibodatxonalariga   atalgan   qurbonliklari   va  jonliq 

so ’yishlari   bor.  Bula rni   so ’yishini   kohinlar  va   jodugarla r  o ’z 

u s t l a r i g a   o l g a n l a r .   K o h i n l a r   v a   j o d u g a r l a r   d a f   ( j i l d i r m a )   c h a l i b ,  

raqsga  tushib,  go ’y o   ilohlar  yoki  farishtal ar  bilan   muloqtga 

kirishib,  qurbonlik   qilganlarning   tilaklari ,  murodlarini   so ’rab, 

q u r b o n l i g i   q a b u l   q i l i n g a n   yo k i   r a d   e t i l g a n i n i   a y t i b   b e r g a n l a r .  

B u n d a n  

x u l o s a  

q i l i s h  

m u m k i n k i ,  

q a d i m g i  

s o b i y l a r d a  

v a  

s o m i r i y l a r - s h u m e r l a r d a   r a q s ,   m u s i q a ,   q o ’ s h i q ,   m a d h u   s a n o   a yt i b  

ku yl ash  ilohlar bilan  muloqat  yo ’li  bo ’lib, mu qaddas hisoblangan. 

Beruni y  ma nbaini   ko ’rsat ma gan  holda ,  o ’zi   fa raz  qiladiki, 

y u n o n l a r ,  

s o b i y l a r n i n g  

i l o h i  

H i r m i s  

( G e r m i s )  

t a v r o t d a g i  

pa yg ’a mb ar Ixnuxdir, yan a Idris no mi  bilan ha m  ataladi

1

.  

Qu yosh   va   yulduzla rga   sig ’inuvchi   sobi yla r -yu nonlar  va 

so miri yla r  kabi ,  «Avesto »  ahli  za rdushti ylar  ha m  Qu yoshga, 

Z u h a l - S a t u r n ,   M i r r i h - M a r s   ( B a h r o m ,   a v e s t o c h a - V a r a x r a n )   v a  

Zuhra   sa yyo ralarini   ulug ’lab   madhu   sanolar  a ytib,  ularga   ibodat 

q i l g a n l a r .  

«Av esto»  ma z muniga q araganda  za rdushti ylar sobiyl ardan shu 

b i l a n   f a r q l a n a d i k i ,   a g a r   s o b i yl a r   ( a s o s a n ,   y u n o n l a r ,   i s l o m i ya t d a n  

a v v a l g i ,   j a m i y a t   d a v r i d a g i   a r a b l a r   v a   s o m i r i yl a r - s h u m e r l a r )   Z a v s  

( Z e v s ,   Q u y o s h   i l o h i ) ,   G e r a   ( E r   i l o h a s i ) ,   U r o n i y a   ( o s mo n  

                                                 

1

 Беруний. « Щ и н д и с т о н » .   Т . ,   « Ф а н » .   1 9 6 5   й .   с а щ .   2 3 4 - 2 3 5 .  

---

 

                                                                                                                                                               

64 

 

i l o h i y a s i ) ,   M i r r i x   ( M a r s ,   j a n g ,   u r u s h   m a ’ b u d i ) ,   A i d   ( E r o s t i ,  

ma rhu mlar  ola mining  «egasi »),  Passe ydon  (Dengiz  ma ’budi), 

Xirmis   (Germis ,  oli y  ma ’bud   Zevsning  x abarchisi,  u   tasviri y 

san ’at   as arlarida  q anotli  po ya fzal   ki ygan   qi yofada   ko ’rinadi), 

A f i n a   ( I l m - f a n   m a ’ b u d a s i ) ,   A f r o d i t a   ( G u z z a l i k   m a ’ b u d a s i ) ,  

Apollon  (san ’at  v a  sport   ma’budi  va  boshqalarga  sig ’inib, 

q u r b o n l i k   m a r o s i m i   q i l s a l a r ,   z a r d u s h t i yl a r   y a g o n a   o l i y   t a n g r i  

A x u r a - M a z d a   ( X u r m u z d ) l a r g a   v a   u n i n g   k o ’ p g i n a   f a r i s h t a l a r g a ,  

b u l a r d a n   e n g   b u yu g i   M i t r a   ( M e h r ,   Q u y o s h )   g a   s a j d a   q i l a d i l a r .  

Beruni y 

a ytishicha , 

«Avesto»ning  

qadi mgi 

qis mlari 

ko ’pxudolikni,  ma ’ju si ylikni  aks  ettirsa ,  z ardushti yla r  yakka 

x u d o - A x u r a - M a z d a g a  

t o p i n g a n l a r ,  

b o s h q a l a r i n i  

u n i n g  

y o r d a m c h i l a r i ,   x i z m a t c h i l a r i ,   v a k i l l a r i   s i f a t i d a   h u r m a t   q i l g a n l a r .  

«Av esto»ning  Za rdusht  davrida  vu judga   kelgan   ke yingi 

q i s m l a r i   v a   Z a r d u s h t   y o z g a n   yo k i   q a yt a   t u z g a n ,   i s l o h   q i l g a n   d e b  

hisoblanuvchi   «Zend - Avesto»da  (ya ’ni   «Avesto »)  sharxida 

A x u r a - M a z d a   v a   u n i n g   M i t r a ,   A r d u v i - S u r a   A n a x i t a   ( Z u h r o  

y u l d u z i ,   N o h i d ) ,   R a s h n u ,   S r a o s h a ,   A s h i   ( y o k i   A s h a )   F r a v a s h i   v a  

boshqa  farishtalar  qanda y  qilib ,  Za rdushtni  ezgu  niya t ,  ezgu  so ’z, 

e zgu   a malg a   u mrini   b ag ’ishlovchi   zot   bo ’lgani  u chun   sevi mli 

pa yg ’a mb ar qilib tanlagani a ytiladi.  

M i t r a   ( M e h r )   – m u q a d d a s   « A v e s t o »   y o d g o r l i g i d a   e n g   q a d i m g i  

m a d h   e t i l g a n   i l o h i y   o b r a z   s i f a t i d a   e r a m i z d a n   a v v a l g i   I I - mi n g  

y i l l i k d a n  

h a m  

o l d i n  

s h a k l l a n g a n ,  

- d e b  

y o z a d i  

t a r i x c h i ,  

a v e s t o s h u n o s   o l i m   T o h i r   K a r i m -   M i t r a   o b r a z i   d a s t l a b   U r a l - I r t i s h  

h u d u d l a r i d a   i s t i q o m a t   q i l g a n   a r y a - o r i y   q a b i l a l a r i n i n g   i l o h i  

h i s o b l a n g a n .   S u v l o q l a r   v a   y a y l o v l a r n i   t a l a s h a y o t g a n   e l a t l a r  

o ’z aro   kelishuv  vaqtida   Qu yosh  ti msolidagi  Mitraga   madhu  sano 

a y t i b .   q a s a m i y o d   q i l g a n l a r .   B u   q a s a m i y o d g a   r i o y a   q i l i s h   h a r   b i r  

---

 

                                                                                                                                                               

65 

 

qabila   a ’zosi  uchun  ma jburi y  hisoblangan.  Qasami yo dni  buzgan 

t o m o n   o d a m l a r i n i   Q u yo s h -   M i t r a   q i yo m a t d a   j a z o l a yd i   d e b  

i s h o n g a n l a r .  

Ke yinroq  «Avesto »ning   Zardusht   tuzgan   gotla r  (gohlar) 

q i s m i d a   y a g o n a   q u d r a t   e g a s i   A x u r a - M a z d a g a   i b o d a t   q i l i s h  

b u yu r i l g a n d a   M i t r a - M e h r   o l i y   t a n g r i   A x u r a - M a z d a n i n g   m e h r  

n u r l a r i n i   o l a m g a   s o c h i s h   u c h u n   h a r   k u n i   o q   o t l i q   c h i q i b .   Q u yo s h  

a ravasini Sharqdan  G’a rbga elituvchi  ma ’bud  deb ishonganlar.  

Beruni y  a ytishicha ,  «Avesto»  kitobidagilarni   bilish   ha mmaga 

u m u m i y   e m a s ,   f a q a t g i n a   m a j u s i y l a r d a n   d i y o n a t l i   i s h o n c h l i ,   t u t g a n  

yo ’li  din  arboblari   qoshida  maqt aladigan  kishiga  xos  edi . Bunday 

k i s h i g a   h a m   d i n   a r b o b i   t o m o n i d a n   s h u   h a q d a   b i t i l i b   ( yo z i l i b ) ,  

mu hrlangan  hu jjat  bo ’lganidagina ruhsat  beriladi .  

Beruni y  guvohlik   berishicha ,  «Av esto»ning  yangi   qis mi  

(«Zand - Avesto »,  ya ’ni ,  «Avesto  sharhi »)  vujudga   kelishi  Eron -

T u r o n  

m u n o s a b a t l a r i  

keskinlashgan  d avrga   to ’g ’ri  keladi. 

Afrosi yob   va   Bishtosf  (Fi rdavsiy  «Shohno ma »  sida   Gishtosf), 

A f r o s i y o b n i n g   v a z i r i   A r j a s p   b i l a n   G i s t o s f n i n g   v a z i r i   J o m a s p  

v a q t i d a   Z a r d u s h t   y u z a g a   c h i q d i .   B e r u n i y   E r o n   s h o h i n i n g   m a n a  

s h u   v a z i r i   J o m a s p n i n g   b i r   ( s i r l i ,   b a s h o r a t l i )   k i t o b i   b o r   e d i ,   u n d a  

«Zardusht   yuz aga   chiqqandan   ming   besh  yuz   yil   o ’tganda  davlat 

(Eronliklarg a)  qa ytadi », -   de yilgan   edi.  Shu   sababli   u  (Jo masp) 

Z a r d u s h t l a r g a   i y m o n   k e l t i r a d i .  

Beruni y  ha m,  uning  z a mondoshi   Firdavsi y  h am  «Avesto» 

m a z m u n i d a n   y a x s h i   x a b a r d o r   b o ’ l g a n l a r .   B e r u n i y   b a r c h a   d i n i y 

e ’tiqodlariga  xolislik  bilan   qaragan .  Firdavsi y  esa  zardushtiylikni 

q a b u l   q i l g a n   E r o n   p o d s h o h l a r i n i   m a q t a b ,   z a r d u s h t i yl i k n i   r a d  

etgan   Turon   podshohi  Afrosi yobni   qoralab   yozgan .  «Av esto»da 

h a m  

K a y u m a r s ,  

X u s h a n g ,  

J a m s h i d ,  

F a r i d u n  

k a b i  

e r o n i y 

---

 

                                                                                                                                                               

66 

 

p o d s h o h l a r   A x u r a - M a z d a   b a l a n d   t o l e ’ - x v a r n o   ( y o k i   f a r r )   b e r g a n  

z o t l a r  

s i f a t i d a  

m a q t a l i b ,  

A f r o s i y o b  

( a v e s t o c h a - F r a n g a s y a n )  

A x r i m o n   t a r a f d o r i   s i f a t i d a   q o r a l a n a d i  

«Zardusht  ma ’jusi ylar  «Abisto»  deb   ata ydigan  kitob  bilan 

keldi »-deb   yoz a di.  Beruni y    «Hindiston»  kitobining  Soxta 

pa yg ’a mb arla r  haqidagi   xabarla r  bobida, -   Bu   kitob  («Avesto») 

b a r c h a   b o s h q a   x a l q l a r   t i l l a r i g a   m u x o l i f   b i r   t i l d a   v a   a l o h i d a  

ta rtibda  bo ’lib, u tildagi  xa rfla r soni  ha mma  tilla rning  harflaridan 

o r t i q   e d i .   Z a r d u s h t   b u   k i t o b n i n g   B i s h t o s f n i n g   o l d i g a   q o ’ y d i .  

Bishtosf  ma ml akatining  (ba rcha )  ulug ’la ri  hozir  edilar  va 

ma ml akat   aholisidan   ko ’p   xalq  yi g ’ilgan   edi.  Zardusht   mis 

e ritishga  bu yurdi ,  mi s  eritildi.  Shunda   Zardusht  «Tangri m,  agar 

bu  («Avesto »,  to ’g ’ri rog ’i,  «Zand  Aves to »,  ya ’ni   «Avesto 

sharhi »)  me n   bilan   shu   podshohga   yuborgan   kitobing  bo ’ls a, 

m i s n i n g   z a f a r i n i   m e n d a n   q a y t a r ! - d e d i .   K e yi n   u   e r i t i l g a n   mi s n i  

ustidan  qu yishga   bu yurdi.  Misni   uning  ko ’kragiga   va   qorniga 

qu yishga   bu yurdi.  Misni  uning   ko ’kragi   va  qorniga   quyib 

y u b o r g a n   e d i l a r ,   u s t i d a n   o q a   b o s h l a d i   v a   m a y d a l a n i b ,   h a r   b i r  

mo ’yi ga   yu ma loq   mis   sha r  bo ’lib   osildi.  Bu   sharl ar  ma jusi ylar 

h u k m r o n l i g i  

d a v r i d a  

u l a r n i n g  

x a z i n a l a r i d a  

s a q l a n a yo t g a n i n i  

eshitdi m»

1

.  

Beruni yning   bu  hiko yasidan  ko ’rinadiki,  Zardusht   ha m, 

k e y i n r o q   y u z a g a   k e l g a n   M u q a n n a   h a m   f i z i k a   v a   k i m y o   i l m l a r i n i  

ya xshi  bilgan  va   il mi y  ka ro matlari   bilan  odaml a rni  o ’zining 

pa yg ’a mb arligiga ishontirgan.  

«Av esto»ning   «Yashtlar  (madhu  sanolar,  gi mnla r)  qis mida 

A s h i - B a x t l i   T o l e   h a q i d a   b u n d a y   i b o d a t   s o ’ z l a r i   b o r » :  

E z g u   A s h i n i   e ’ z o z l a y m i z …  

                                                 

1

 Беруний. Щиндистон. Т., «Фан», 1965 й, сащ. 237. 

---

 

                                                                                                                                                               

67 

 

M e n g a   q a r a ,   e z g u   A s h i ,  

B a x t l i   T o l e ,   q i yo   b o q   m e n g a .  

O l i y   h i m m a t l i ,   s a h o v a t l i   A s h i ,  

Mutloq huk m egasi, Tole ’,  

A t o   q i l g i l   m e n g a   B a x t ,   I q b o l .  

 

I l o h l a r n i n g   e n g   e z g u s i -  

A x u r a - M a z d a n i n g   o ’ z i -  

E z g u   A s h i   o t a n g d i r   s e n i n g .  

A r m a y t a - S p e n t a -  

M u q a d d a s   p o k l i k -  

E z g u   A s h i ,   o n a n g d i r   s e n i n g  

Y a n a   s h u   y a s h t l a r d a   A s h i - B a x t l i   T o l e ’   S p i t a m a   ( e z g u )  

Z a r d u s h t  

q o s h i g a  

k e l i b ,  

u n i  

A x u r a - M a z d a g a ,  

h a q i q a t g a ,  

e z g u l i k k a - m u q a d d a s  

ishlarga   sodiqligi  uchun  ma qtab ,  o ’z 

h i m o y a t i g a   o l i s h i   t a s v i r l a n a d i .  

B e r u n i y   y u n o n   o l i m i   A m m u n i y  ( y a ’ n i   A m m o n i y )   k i t o b i g a  

asosan   yozishicha ,  Fisog ’urs -(Pifagor)ning  2   ta   shogirdi   bo ’lgan. 

B i r i   Q a l o y u s ,   b i r i   F a yl a q u s .   B u l a r d a n   Q a l a yu s   ( e h t i m o l ,   K l e o s )  

Hindistonga  borib ,  barah manl arga  shogird  bo ’lg an .  Faylaqus  esa 

B o b i l g a   b o r g a n .   S a f i d   T u n o n   ( y u n o n c h a ,   S p i t a m a   e z g u   n i ya t l i )  

no mi   bilan  ma shhur  bo ’lg an  Zardusht  yoshligida  Bobilga 

borganda   shu   Fa ylaqusni   topib,  unga   shogird   bo ’lgan .  Xullas, 

B e r u n i y  

b i l d i r i s h i c h a ,  

y u n o n l a r  

Z a r d u s h t n i  

d o n i s h ma n d  

P i f a g o r n i n g  

s h o g i r d i  

v a  

i z d o s h i  

d e b  

h i s o b l a y d i l a r .  

Z a r d u s h t i yl i k d a   h a m   Z e v s - Q u yo s h - M i t r a - M e h r   e ’ z o z l a n i s h i   b e j i z  

e m a s .  

Avestoning  «Mehr - yasht»  deb  ataluvchi   10 - yashtdan   quyidagi 

ibodat so ’zlariga e ’tibor bering:  

---

 

                                                                                                                                                               

68 

 

Bi z Mehrni e ’zozla ymi z …  

G’ildirakla ri juda  katta  

U   s h o h o n a   a r a v a s i d a  

Sh arqdan uchib  o’t ar ekan  

Go ’z al v a  yorug ’ kishvar

1

-  

X v a n i r a t a   u z r a  

X u r m u z d   a t o   q i l g a n   b a x t - i q b o l  

Nurla rini sepib o’t adi.  

M i t r a   –   M e h r   b i l a n   b i r g a   s h o h a r a v a s i n i  

B o s h q a r a d i   y u k s a k   A s h i

2

 

P o k   i y m o n   e s a ,  

Yo ’l  ochadi Mazdani  

I z z a t   q i l i b   s e v g u v c h i l a r g a .  

Pok  i ymonning  oppoq, yo rug ’,  

Y a r q i r a g a n   t u l p o r l a r i   b o r .  

Bu  tulpor so yasi  yo ’qdir.  

B a x t l i   T a q d i r   –   o l i y   s h a ’ n   A s h i  

Yo ’l  ochadi G’alabaning  Istiqboliga  

X a y o l d a g i   b a r c h a   d e v l a r  

Va  gunohkor yolg ’onchilar  

Bu  za fard an qo ’rqib,qaqsha rlar….  

«Meh r- yasht »ning   XVIII  b andida  Qu yosh - Mitra ,  Haqiqatning 

a z a l i y   d u s h m a n l a r i g a -   y o l g ’ o n c h i l a r g a   V e r t r a g n a -   B a x t l i   t a q d i r  

qanda y  qattiq   azobla r  berishi   juda   ravshan   poetik   bo ’yoqlarda 

tasvirlab   berilgan .  Ja mi yatning  si yosi y,  ma ’naviy  v a  iqtisodi y 

ha yotini   va yron  qiluvchi   yolg ’onchilar  «Avesto »  ta ’li motiga 

ko ’ra,  eng   razil   gunohkorlardir.  Bunda y  gunohkorlar  uchun 

V e r t r a g n a -    

                                                 

1

 Кишвар-мамлакат. Авесто тилида-Киришвар дейилади. 

2

 Аши -«Авесто»да Бахтли та=дир фариштаси (Фортуна). Яна бир авесточа номи - Вертрагна 

---

 

                                                                                                                                                               

69 

 

Quturgan to ’ng ’izda y dahshatli bo ’lib ,  

O’tkir, so ’yloq  tishlari  ila ,  

T i l k a - p o r a   q i l a r   y o l g ’ o n c h i l a r n i .  

T a q d i r   o yo q l a r i   m i s d a n ,   t e m i r d a n ,  

T o m i r l a r i   y a n a   t e m i r d a n .  

Du mi h a mda  jag ’la ri te mi r.  

Yolg ’onchiga  g ’az ab bilan  tashlana r,  

Hech  ki m uni  to ’xtata  ol mas .  

Va  hech  ki md an qo ’rq ma ydi  Taqdir.  

T a q d i r   d u s h m a n i n i n g   h a y o t   u s t u n i -  

U m u r t q a s i n   p a c h o q l a b   t a s h l a r ,  

Yolg ’onchining sochla ri va  su yakla rini,  

Q o n i   h a m d a   m i y a   s h i r a s i n  

G’a zab bilan  tuproqqa  bela r

1

… 

«Meh r- yash t »  ning   ke yingi   bandlarida   za rdushti ylar  Mitra , 

M e h r ,   Q u y o s h n i   s h a r a f l a b ,   v a t a n g a ,   d a v l a t i m i z g a   s a d o q a t l i  

bo ’la mi z, e ri mizni h ech qa chon ta rk et ma ymi z  deb  ont ichadilar:  

U y i m i z n i   s a q l a ym i z  

U n i   h e c h   t a r k   e t m a y m i z !  

U y i m i z d a n   k e t m a y m i z .  

A j d o d l a r n i   u n u t m a y m i z ,  

E l - y u r t n i   t a r k   e t m a y m i z .  

Z a b a r d a s t   M i t r a ,   b i z n i  

D u s h m a n l a r d a n   a s r a g i n !

2

 

Bu   so ’zlar  shuni   anglatadiki ,  bizning   olis   a jdodlari miz 

ko ’ch ma nchi   bo ’l mag an,  ul ar  o ’troq   ya shab,  dehqonchilik  bilan 

shug ’ullangan.chorva   moll arini,  qo ’y,  yilqilarini   ha m  o ’z 

                                                 

1

 «Мещр-яшт». «Авесто». Душанбе. «Адиб», 1990й, сащ. 71. 

2

 Ыша жойда. Сащ. 72. 

 

---

 

                                                                                                                                                               

70 

 

d a v l a t i g a ,  

o ’z  kishvari   ma ml ak atiga   qarashli   ya ylovlarida 

boqqanlar.  Turli  yovla rdan  o ’z   u ylarini   saqlash,  u yni ,  el - yurtni 

ta rk   et maslik   faqat   o ’troq   xalqla rga   xos   xususi yatla rdir.  Ajdodlar 

xotirasini,  urug ’- avlodni,  qa rindosh -urug ’la rni  unut maslik   ha m 

o ’troq  xal qlarning  sifatlaridir.  

Atoqli  oli m  F.  Sula ymonova   «Sha rq   va   G’arb»  kitobida 

«Av esto»da   tilga  olingan   Mug ’larning  aslida  e ramizdan  oldingi 

I X - V I I I   a s r l a r d a   q u yi   A m u d a r y o   s a r h a d l a r i d a n   ( E r o n g a )   k o ’ c h i b  

borgan   ko ’ch manchi   chorvador  qabilala r  ekanligini  a yt adi

1

.   B u  

q a b i l a l a r   t a r i x   k i t o b l a r i d a   m i d i y a l i k l a r   d e b   h a m   a t a l a d i .   T a r i x c h i  

Toxir  Kari m  Osi yodan   olib  borganligi   ko ’proq  ma ntiqqa   mos 

keladi . 

Undan 

t ashqari  

«Avesto »da  

Eron 

(Ozarb a yjon) 

h u d u d l a r i d a g i   j o y   n o m l a r i   t i l g a   o l i n m a y d i .  

Shu   o ’rinda   a ytish   joizki   F.  S ula ymo novaning   mug ’la rni  va 

mi d yaliklarni   ko’ch ma nchi   chorvador  qabilalardi r  d egan  fikriga 

qo ’shilish qi yin .