Berdaq atindaĝi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

5- Labaratoriya jumısı


AREOMETR TIĜIZLIQ ÓLSHEW
Isten maqset
1. Qalqawıshlı tıǵızlıq ólshew ásbapların dúzilisi hám islew principi menen tanısıw.
2. Suyıqlıqlardıń qısıqlıǵın ólshew usılın úyreniw.
3. Qalqawıshlı usıl arqalı hár túrlı suyıqlıqlardı qısıqlıǵın ámeliy tájiriybede ólshew.
Teoriyalıq bólim

Tıǵızlıq kópshilik ónimlerde zárúrli sapa kórsetkishlerinen esaplanadı. Tıǵızlıq dep birlik kólemge tuwrı kelgen massa muǵdarına aytıladı.

, (1)
Bul jerde m hàm V deneniǹ massası hàm kólemi.
Xalıq aralıq ólshem birligi (SI) sistemasında tıǵızlıq kg/m³ ta ólshenedi. Tıǵızlıq temperaturaǵa baylanıslı parametrlerden esaplanadı. Sol sebepli tómendegi formuladan paydalanıw múmkin:
, (2)
Bul jerde - Jumısshı temperatura daǵı suyıqlıqtıń qısıqlıǵı ;
- Jumısshı temperaturaǵa baylanıslı bolmaǵan hám qálegen temperatura daǵı suyıqlıqtıń qısıqlıǵı ;
- t dan t¹ ǵa shekem bolǵan temperatura aralıǵındaǵı suyıqlıqtıń ıssılıqtan keńeyiwiniń ortasha koefficienti.
Suyıqlıqtıń qısıqlıǵın normal temperaturada (20⁰ C) kórsetiw kerek. Bul tıǵızlıq tómendegi formula arqalı esaplanadı :
, (3)

Laboratoriya sharayatında tıǵızlıqtı ólshew ushın areometrler hám piknometrler isletiledi.

Areometr málim kólemli qalqawısh kórinisinde jasaladı. Onıń joqarıdaǵı bóleginde shkala, tómendegi bóleginde bolsa balast (qum) teń salmaqlılıqtı saqlaw ushın júk jaylasqan boladı.

• 
  Areometr GOST boyınsha :
  

- ólshew ushın - densimetr hám eritpeler konsentraciyasın ólshew ushın ásbaplar - spirtomer, saxaromerlarga bólinedi.Densimetrler óz nàwbetinde:
- ulııwma jaǵdaylarda atqaratuǵın duzlı, siltili, kislotalı eritpelerdi qısıqlıǵın ólshew ushın ;
- laktodensimetrler – suttiǹ tıǵızlıǵın ólshew ushın hám basqalarǵa bólinedi.
- Piknometrler - gradiurovka etilgen ólshew kolbalar kórinisinde islep shıǵıladı.
Piknometrde tıǵızlıqtı ólshew, sol piknometrdiń kólemin toldırǵan suyıqlıqtı massasın laboratoriya formasında ólshewge tiykarlanǵan.
Areometrlerdi metrologik xarakteristikalarına ólshew diapazonı, shkalanı bólindileri hám aljasıqlar kiredi.
Tıǵızlıqtı ólshewde temperaturanı gradiurovkası hám suyıqlıqtı júzeki keriliwsheǹligi qátelikti kelip shıǵıwına tásir etedi. Piknometr járdeminde tıǵızlıqtı ólshewde bolsa : laboratoriya tàreziniǹ ólshew qàteligi, ıdıstıń tazalıǵı da aljasıqlardı kelip shıǵıwına tásir etedi.
Temperaturanıń ózgeriwi hám de menisk ólshewdegi qàtelikler sistematik qàteliklerge kiredi. Olardıń dúzetpe kirgiziw arqalı esapqa alsa boladı.
Piknometr degende, kolba kórinisindegi dárejelengen ólshew ásbapı tushiniladi.
GOST 22524 boyınsha piknometrler suyıqlıqtı, gazlardı hám qattı elementlerdi qısıqlıǵın ólshew ushın islep shiǵarıladı.
Eǹ kóp qollanatuǵın usıllardan biri qalqawıshlı usıl esaplanadı.
Qalqawıshlı (areometrik) tıǵızlıq ólshegishler Arximed nızamına tiykarlanǵan. Qalqawıshlı tıǵızlıq ólshegishlerde Arximedtiǹ qalqawıshqa tàsir etiwshi iyterip shıǵarıwshı kúshtiǹ suyuqlıq tıǵızlıǵına baylanıslılıǵınan paydalanıladı. Bul àsbaplar júzip júriwshi hàm pútkilley shógetuǵınqalqawıshlı boladı. Birinshi tur àsbaplarda tıǵızlıqtı ólshew sapası qalqawıshtıǹ shógiw shuqırlıǵına baylanıslı boladı.
Sanaatda shiysheli tıǵızlıq ólshegishler, yaǵnıy areometrlar eki formada islep shıǵarıladı: turaqlı awırlıq areometrler (1-súwret) hàm turaqlı kólemli areometrler (2-súwret), hám determometr menen hàm termometrsiz areometrler.