«бердақ классикалық Әдебиятымыздың бийик шыңЫ»

Рәўишлердиң жасалыўы. Рәўиш сөзлер морфологиялық усыл менен 
шайырдың дөретпелеринде төмендеги аффикслердиң жәрдеминде 
жасалған. 
-ша/-ше аффикси -ча/-че фонетикалық вариантлары менен бирге 
атлық, келбетлик, алмасық, рәўиш ҳәм фейил сөзлерге жалғанып, ис-

---

122 
ҳәрекеттиң жағдайын, сыпатын аңлататуғын рәўишлерди жасайды: 
шуңаша (««Шежире»», 150) ўақытша, артықша, сонша, қалайша т.б. 
-лай/-лей, -дай/-дей аффикси атлық, санлық, келбетлик, алмасық, 
фейил сөзлерге жалғанып, сын ҳәм ўақыт рәўишлерин жасайды: тирилей 
(«Шежире», 208), шундай («Шежире»,168), бундай («Шежире»,168). 
-ғанша/-генше, -ынша/-инше аффикси атлық, келбетлик, рәўиш 
сөзлерге жалғанып ўақыт рәўишин жасайды, ис-ҳәрекеттиң даўамлылық 
белгисин билдиреди: өмиринше, солайынша, келгенше, жумылғанша т.б. 
-лап/-леп аффикси атлық, келбетлик, рәўиш сөзлерден сын, ўақыт, 
муғдар-дәреже рәўишлерин пайда етеди: тәкирарлап, албырақлап, 
тентиреклеп, етеклеп т.б. 
-ына/-ине аффикслери келбетлик ҳәм рәўиш сөзлерге жалғанып, сын 
ҳәм ўақыт рәўишлерин жасайды: удайына, узағына т.б. 
Жуўмақлап айтқанымызда, сөз жасаў қурылысы шайырдың 
шығармаларында қарақалпақ әдебий тилин ҳәм оның лексикасын 
байытыўда ең тийкарғы орынлардан бирин ийелейди. Сөзлердиң 
жасалыўында аффиксация усылы үлкен әҳмийетке ийе. Аффиксация 
усылы менен сөзлердиң жасалыўында араб-парсы тиллеринен кирген 
жалғаўлар жумсалғанын көремиз. Сөзлердиң жасалыўында өнимли ҳәм 
өнимсиз жумсалатуғын аффикслер де қатнасқан.
 
Пайдаланылған әдебиятлар 
1. Абдиназимов Ш. Бердақ шығармаларының тили. Тошкент, 2006.
2. Баскаков Н.А. Каракалпакский язык. Т.2. М., 1952. 
3. Насыров Д.С., Доспанов О., Бекбергенов А., Сайтов Д. Қарақалпақ 
әдебияты классиклери шығармаларының тили. Нөкис, 1995.
4. Уйықбаев И.Қ. Қазақ тiлiндегi варианттылық проблемасы. Алматы, 
1976.
5. Серебренников Б., Гаджиева Н. Сравнительно-историческая 
грамматика тюркских языков. Баку, 1979.