«бердақ классикалық Әдебиятымыздың бийик шыңЫ»

Атлықтың жасалыўы. Бердақ шығармалары тилинде атлықлар, 
тийкарынан, төмендеги усыллар менен жасалған: морфология-
синтаксислик, лексика-семантикалық. 

---

119 
1. Морфологиялық усылда жаңа сөзлер атаўыш ҳәм фейил сөз 
жасаўшы аффикслердиң жалғаныўы арқалы жасалады [2:170].
Атаўышлардан атлық жасаўшы аффикслер: Белгили бир кәсип 
ийесин аңлататуғын атлық жасаўшы -шы/-ши аффиксиниң -чы/-чи 
вариантлары жумсалған: тыңчы, бузғыўчы, қарақчы, елчи. Бул қосымталар 
тийкарынан, түбир сөз аңлатқан минез-қулыққа, сапа-қәсийетке ийе 
атлықларды жасайды. 
-лық/-лик аффиксиниң еринлик –луқ/-лүк вариантлары келбетлик, 
санлық, рәўиш сөзлерге жалғанып, ҳәр қыйлы абстракт мәнидеги 
атлықларды жасайды: шумлық, уғырлық, теңлик, жаманлық ҳ.т.б. 
-лы/-ли аффикси белгили бир орынға, халыққа, урыўға тийислиликти 
аңлататуғын атлықларды жасайды: ачамайлы, ханжығалы, бүгежейли, 
хандекли, балғалы т.б. 
-шылық/-шилик, -чылық аффикслери атаўыш сөзлерге жалғанып 
абстракт мәнили ҳәм көп мәнили атлықларды жасайды: қыйыншылық, 
адамгершилик, дийханшылық т.б. 
-дас/-дес, -даш/-деш аффикси этимологиялық жақтан –лас/-лес 
аффиксиниң варианты есапланып, ортақлық, шериклик мәнисин 
аңлататуғын атлықларды жасайды: йолдаш, қардаш, қурдас, енчиләш т.б. 
Фейил сөзлерден атлық жасаўшы қосымталар: -ма/-ме, -ба/-бе, -
па/-пе аффикслери ис-ҳәрекет пенен байланыслы затлық мәнилерди 
билдиреди: қарма, жарма, түрме т.б. 
-ым/-им, -ум/-үм аффикслери түбирден аңлатылған ис-ҳәрекетке 
байланыслы атлықларды жасайды: жутым, кийим, сезим, билим т.б. Бул 
аффикс дәслебинде фейилден жасалған келбетликлерди аңлатқан, соң 
субстантивлескен ҳалында ҳәзирги түркий тиллеринде де жумсалады 
[5:228]. 
-ыс/-ис, -ыш/-иш аффикси ис-ҳәрекет нәтийжесинде пайда болған 
абстракт атлықларды жасайды: дегиш, налыш, таныс, кемис, қоныс т.б. 
-ақ/-ек, -ық/-ик, -уқ/-үк аффикслери арқалы мийнет қураллары, буйым 
атамалары, абстракт атлықлар жасалады: жоруқ, тилик, үзик, қурақ, салық 
т.б. 
-ыў/-иў аффикси ҳәр қыйлы буйым атамаларын ҳәм абстракт мәнили 
атлықларды жасайды: қазыў, шашыў т.б. 
-қын/-кин, -ғын/-гин аффикслери арқалы жасалған атлық сөзлер: үргин, 
тутқын т.б. Бул аффиксти айырым илимпазлар келбетлик фейилдиң -ған/-
ген, -қан/-кен аффиксиниң аблаут сыңары деп қарайды [5:228]. 
-ын/-ин аффикси ҳәрекет нәтийжесин билдиретуғын атлықларды 
жасайды: егин, жыйын, шығын т.б. 
-ыр/-ир, -үр: көмүр, үйир т.б.