Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

özbek
diýen etnik adyň duş 
gelmeýändigi hem muňa geçýär.
Alymlar 
özbek
etnonimini Çingiz hanyň (Juçynyň) neberesi, 1313—
1342-nji ýyllarda Altyn Ordanyň uly hökümdary bolan Özbek hanyň 
(doglan ýyly näbelli, ölen ýyly—1342) ady bilen baglanyşdyrýarlar, 
çünki orus knýazlaryny biri-biriniň garşysyna öjükdiren, 1327-nji 
ýylda Twerdäki oruslaryň gozgalaňyny basyp ýatyran, Altyn Ordada 
döwlet dini hökmünde yslam dininiň sünni mezhebini kabul eden 
bu han uly abraýdan peýdalanypdyr, şonuň üçin onuň iline Özbek ili 
diýipdirler. Özbegistany (umuman, Orta Aziýanyň köp ýerini) basyp 
almaga-da (1505-nji ýyl) Altyn Ordadan we Aral etraplaryndan çozup 
gelen şol özbekler gatnaşypdyrlar. Bu basybalyjylaryň etnik ady soňra 
Özbegistandaky oturymdar ilatyň ählisine dakylypdyr.
ÖKÜZ
Ýomutlaryň uly uruglarynyň biriniň ady bolan 
öküz
sözüni alymlar 
urugyň gadymy totemi bilen baglanyşdyrýarlar. Dogrudan-da, gadymy 
gunlaryň huýan diýen taýpasynyň eý görýän haýwany öküz bolup, 
onuň baýdagynda-da şu janawar suraty bolupdyr (serediň: Oguz). Öküz 
urugynyň şol taýpadan gaýdýan bolmagy hem mümkindir.
PAKYRŞYH
Şyhlaryň bir bölümini emele getirýän bu toparyň etnik ady 
Gyzylarbat raýonynyň Bendesen obasynyň 10 kilometr günortasynda 
ýerleşen Pakyrşyhbaba öwlüýäsine we şu ýerdäki gala hem dakylypdyr. 
Ýerli ýaşulular we arheolog S.P. Polýakow bu etnik ady (
Pakyr
sözüni) 

---

179
şu toparyň tirebaşysy bolan Pahreddin diýen adamyň adynyň gysgalan 
görnüşi hasaplaýarlar. Aşgabatda 1892-nji ýylda orus dilinde çap bolan 
“Zakaspi oblasty 1882—1890-njy ýyllarda” diýen kitapda bolsa Pakyrşyh 
diýen adyň Bekirşah sözüniň üýtgän görnüşidigi, çünki bu urugyň öz 
aslyny dört çaryýarlaryň birinjisi bolan Abubekire direýänligi, etnik atda 
Abubekir sözüniň gysgaldylyp, onuň diňe Bekir böleginiň alnandygy 
barada ýazylýar.
Bu at barada alymlaryň,öňe süren şeýle düşündirişi hakykata 
laýyk bolsa gerek. Akademik Ýe.E. Bertels we onuň işine salgylanyp, 
şyhlar barada ýörite iş ýazan S.M. Demidow şyhlaryň garamagynda 
bolup, hanakalarda ýaşan müritlere arapça fakir (“gedaý”) we derwüş 
diýlendigini belleýärler. Diýmek, bu adyň manysy “şyhlaryň raýatyndaky 
derwüşlerdir”.
PAMYK
Kaşgaderýa welaýatynyň Baharystan raýonyndaky Pamyk diýen 
uly oba bolup, onda pamyklar ýaşaýarlar. Özlerini hiç taýpa dahyly 
bolnadyk özbaşdak türkmen taýpasy hasap edýän bu iliň adyny “pamyk 
ýaly ýumşak adamlar” diýip düşündirýärler. Başga hili pikirlere görä, 
pamyk diýen etnik şu iliň geçmişdäki käri bilen bagly döräpdir, ýagny 
geçen asyryň ortalaryna çenli pamyklar Amyderýanyň sag kenarynda, 
Saýadyň deňinde ýerleşen Nerezim oazisinde oturypdyrlar, derýanyň 
bu etraby ýumurmagy, Nerezimi opgun almagy netijesinde, olar häzirki 
oturan ýerlerine göçüpdirler. Pamyklar Nerezimde pagta ekip, pamyk 
öndürip satmaga ökde bolandyklary üçin, olara şeýle at dakylypdyr. 
Etnonimiň hakyky manysy barada häzirlikçe elimizde başga tutaryk ýok.
PAR
Ärsarylaryň çekiç urugynyň we Gyzylarbat raýonynda ýaşaýan 
tekeleriň düzüminde parlar diýen tire bar. Bu etnonimleriň ýüze 
çykyşy barada alymlaryň arasynda iki çaklama bar. Olaryň birinjisine 
görä, parlar gadymy parnlar diýen halkyň galyndysydyr. Parnlar 
gadymy dahlaryň bir taýpasy bolup, olar orta asyrlarda hut Gyzylarbat 
etraplarynda ýaşapdyrlar. Biziň eramyzdan öňki III asyrda parnlaryň 

---

180
Tejen töwereklerinde göçüp-gonandyklary barada-da maglumat bar. 
Gyzylarbadyň ýer-ýurt atlarynda parnlaryň galdyran yzlary şu wagta 
çenli saklanýar. Meselem, bu etrapyn orta asyrlardaky