Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

Orus
we 
Guşçy
makalalaryna 
serediň), çünki Hywa hanynyň köşk taryhçysy Münis we Agahynyň 
işlerinde orsukçy etnonimi ähli ýerde orus-kuşçy görnüşinde ýazylypdyr. 
Ähtimal, geçmişde bu uruglaryň galyndylary birleşip, özbaşdak uruga 
öwrülen bolsa gerek.
ORUS, ORUSBAÝ, ORUSBERDI, ORSUT
Olamlaryň bir urugyna, salyrlarda we Gyzylarbatda ýaşaýan 
tekelerde hem bir tirä 
orus
diýilýär. Öň olamlaryň bu urugynyň Halaç 
raýonynyň Çohpetde obasyndaky jeňňellikde oturanlygy üçin, bu ýere-de 
Orusjeňňel diýen at dakylypdyr. Orus sözi ärsarylaryň çekir urugyndaky 
orusbaý
, tekeleriň goňur urugyndaky 
orusberdi
, çowdurlaryň igdir 
bölümindäki orsut diýen tireleriniň atlarynda hem duş gelýär (soňky 
adyň yzyndaky 
–ut
—köplügi, jemi bildirýän goşulmadyr). Bu atlaryň 
düzümindäki 
ors, orus
sözleri rus diýen etnik adyň türki dillerde has 
ýörgünli ulanylýan görnüşidir.
Eýsem, türkmen tirelerine näme üçin orus diýen atlar dakyldyka? 
Bu etnonimler haçan dörädikä?
Bu soraglara jogap bermek üçin, orus we türkmen halklarynyň 
gadymy geçmişine ser salmak zerur. Bilşimiz ýaly, türki halklar, şol sanda 
türkmenler has ir zamanlarda-da oruslar bilen ýygy gatnaşypdyrlar. XI 
asyrlarda seljuklar hereketi döwründe we ondan öň türki taýpalar Wolga 
boýlaryna, Kawkaza aralaşyp, oruslar bilen goňşulykda ýaşapdyrlar, 
gatyşypdyrlar (peçenegleri ýada salyň). Orus senenamalarynda öwran-
öwran ýatlanýan polowes (gypjak), peçeneg, berendeý (barany), tork 
(türk), torkman (türkmen), çýornyýe klobuky (garagalpak), hazar, 
madýar (majar) ýaly türki kowumlaryň orus halkynyň arasyna siňşi 
ýaly, oruslaryň belli-belli toparlary türki halklaryň arasyna-da siňendir 
diýip çaklamak hakykata laýykdyr. Wolga boýlarynda türki kowumlara 
goşulyşan we olar bilen birlikde täzeden Orta Aziýa gelen toparlara orus 
diýen etnik adyň dakyljakdygy bolsa ikuçsuzdyr.
Şeýle ýygy gatnaşyklar zamanynda türki halklar öz çagalaryna Orus, 
Orusberdi ýaly atlary hem dakypdyrlar. Bu at Altyn Ordada ýaşan türki 
halklarda has hem rowaç bolupdyr. Meselem, bu ýerde 1361—1375-
nji ýyllarda höküm süren hana Urus han diýlipdir. XVII asyrda Hywa 

---

177
hanlygynda ýaşan Orus onbegi diýen türkmen serkerdesiniň ady hem 
taryhda köp ýatlanýar. Orus sözi bilen gelýän tirelere (hiç bolmanda, 
olaryň käbirine) şeýle görnükli şahslaryň, tirebaşylaryň adynyň geçmegi 
hem mümkindir.
Sözümiziň ahyrynda,