Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

AJAM, AJAMAR, AJAN
Salyrlaryň ýalawaç urugynda 
ajam
, ärsarylaryň gyzylaýak 
urugynda 
ajamar
(ajam är, ýagny “Ajam ili”), gökleňleriň düzüminde 
hem 
ajam
diýen tire atlary duş gelýär. Bu atlaryň ählisi Ajam diýen 
ýurt ady bilen baglanyşykly bolsa gerek. Araplar özleriniň basyp alan 
çet dilli ülkeleriniň ählisine Ajam, Ajem dýipdirler. Pars edebiýatynda 
Eýrana we eýranlylara Ajam diýlipdir. Bu at şol manyda türkmen diline
pars dilinden geçipdir. “Nejep oglan ” dessanyndaky:
Ajam ilinden gelmişem,
Ganly jigerim dilmişem.
Ýa-da Mollanepesiň eserlerindäki:
Eýran, Turan, arap, ajam ilinde,
Görmedim seniň deý owadan gelin – 
diýen setirlere üns beriň.
Diýmek, ýokardaky etnonimleriň ählisi “eýranly” diýen manydadyr. 

---

26
Mälim bolşy ýaly, türkmenler iň bärsinden XI asyrdan, ýagny seljuklaryň 
hereketinden başlap, tä sowet döwründe Eýran-Türkmenistan serheti 
ýapylýança, Eýran bilen ýygy gatnaşykda bolupdyrlar. Häzirem Eýranda 
türkmenleriň uly topary ýaşaýar. Orta asyrlarda bu gatnaşyk has hem 
güýçli eken. Muny Abylgazy Bahadyr hanyň (XVII asyr) “Türkmenleriň 
şejeresi” diýen kitabynda getirilýän şeýle maglumatlar hem tassyklaýar.
XIII asyrda salyrlaryň (terakime salyrlaryň) bir bölegi Ogurjyk alpyň 
baştutanlygynda Eýrana, soňra Eýran Azerbaýjanyna, ahyrda hem Kryma 
barýar. Bu ýerde-de ýerlemän, ol Maňgyşlak we Balkan etraplaryna 
dolanyp gelýär. Şol ilata ajam, ajamlar, ajan ýaly atlaryň dakylan bolmagy 
mümkindir. Türkmen taýpa-tireleriniň arasynda balkanly, maňgyşlakly, 
maryly, ahally ýaly ýer-ýurt atlary bilen baglanyşykly at alanlarynyň 
köpdügi muňa güwä geçýär.
AJY, AJYBEG, AÇ, AÇBEG
Ärsarylaryň uludepe bölüminde