Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

tirkeş
tiresiniň ady hem biziň eramyzyň başlaryndan habar berýär: gadymytürki 
eýýamda (VI—VIII asyrlar) 
tirkeş
ýa-da 
türkeş
diýen uly taýpa bolup, 
onuň ady türk sözünden we köplügi, jemi bildirýän –eş goşulmasyndan 
emele gelipdir we “türkler” diýen manyda ýüze çykypdyr.
Türk alymlary (meselem, Mehmet Aýdyň) gadymy ata-babalarymyz 
bolan gunlaryň (ýa-da hunlaryň) onok (“10 taýpa”) birleşigine girýän 
etnik toparlar hökmünde türgeşleriň we töleşleriň adyny tutýarlar hem-
de olaryň türkmenlerdigini belleýärler. Onok birleşigine salyrlar hem 
giripdir (bu barada D.Goşaýewiň “Syýasy söhbetdeş” žurnalynyň 1991-
nji ýylyň 9-njy sanynda çap edilen “Müň ýyldan soňky duşuşyk” diýen 
makalasyny okaň). Diýmek, kyraçlylaryň bir tiresi bolan tirkeşler häzir 
salyrlaryň düzümine degişli bolsalar-da, olar iňňän gadymy geçmişde 
salyrlar bilen deň derejede şol bir onluga giripdirler.
Ýatlanan gadymytürki eýýamda
kyrkaz
atly türki taýpanyň ady 
hem duş gelýär. Bu adyň 
kyrk
sözi kyrköýli, kyrkmergen, kyrkhaltaly, 
kyrkişikli diýen urug-tire atlarynda bolşy ýaly, san bilen baglanyşykly 
hem bolup biler, çünki 3, 7, 9 sanlary bilen birlikde, 40 diýen san türki 
halklarda sakramental (mukaddes) san hasaplanýar (deňeşdiriň: kyrk 
çiltenler, Göroglynyň kyrk ýigidi, “Kyrklar” diýen türkmen mukamllary). 
Kyrk etnonimiýada “gyzyl” (“gyrmyzy”) manysynda bolup, ol taýpanyň 
ýerleşen tarapyny hem aňladyp biler. Meselem, 
gyzyl oguz
—“günorta 
oguzlar”, 
gyrgyz
(kyrgoguz-kyrguz-kyrgyz)—“gyzyl oguz” we ş. m.
Eger kyraç etnonimi kyrkaz diýen adyň üýtgän görnüşi bolup, onuň 
kyrk sözüni ýokardaky ýatlanan manylarymyzyň birine syrykdyrsak, 

---

162
onda onuň az sözüni gadymytürki az ýa-da as diýen taýpanyň adyndan 
çaklamak hakykata ýakyn bolar. Bu at 
asa
görnüşinde çowdurlaryň 
düzüminde duş gelýär (onuň yzyndaky –a—gadymy at ýasaýjy goşulma). 
Şu ýerde alanlara aslar diýlendigini, şol aslaryň adynyň os görnüşiniň 
osetileriň adynda şu wagta çenli saklanandygyny hem ýatlap geçeliň. 
Bu adyň (oseti) yzyndaky 
–eti
goşulmasy “ýurt” manysyndaky gürji 
sözndendir (deňeşdiriň: kaheti, swaneti).
“Osetiýanyň esasy halky bolan osetileriň ady nire, türkmen nire?” 
diýen soragyň ýüze çykmagy mümkindir. Bu soraga “bu iki halkyň 
arasynda ýakyn baglanyşyk bar diýip jogap bermek mümkin, çünki 
osetileriň etnogenezine halaç diýen türkmen taýpasy we gadymy alanlar 
(aslar) günüden-göni gatnaşypdyrlar, olaryň etnik ady hem as sözünden 
emele gelipdir.
Türki dilleriň fonetik kanunalaýyklygy netijesinde