Bazaviy qimmatli qog'ozlaming muomala mexanizmi Obligatsiyalar haqida tushuncha. Aksiyalar haqida tushuncha

Bazaviy (qarz va ulush munosabatlarini ifodalovchi) qimmatli qog’ozlar.
Reja:

1. 
   Bazaviy qimmatli qog'ozlaming muomala mexanizmi
   
2. 
   Obligatsiyalar haqida tushuncha.
   
3. 
   Aksiyalar haqida tushuncha.
   

Bazaviy qimmatli qog'ozlami (aksiya, obligatsiya, bank sertifikatlari, veksel, nota va h.k.) muomalaga chiqarish chog'ida asosiy me’yoriy hujjat bo'lib ulami chiqarish standard hisoblanadi. Standart qimmatli qog'ozlami hayot ssiklini (emissiyaoldi, chiqarish, joylashtirish, muomalasi, konvertatsiyasi va so'ndirish tartibini) me’yorlaydi. Uning asosida qimmatli qog'ozlami chiqarish va joylashtirish chog'ida to'htatish, haqiqiy emas deb topish va umumiy davlat reestriga o'zgartirishlar kiritish tartibi belgilanadi.
Aksiyadorlik jamiyati aksiya chiqarish to'g'risida tegishli qaror qabul qiladi. Buning uchun, awalambor jamiyatning holati, potentsiali va investitsion istiqboli, shu asosda aksiyalar bozori kon’yunkturasi va risklar tahlil qilinib, chiqarilajak aksiyalaming turi, hajmi, soni va chiqarish shartlari, muddati, joylashtirish usullari, tartibi va investorlar (aksiyadorlar) ko'lami belgilanadi. Bunda aksiyalar emissiyasining umumiy taktikasi va strategiyasi aniqlanadi, aksiyadorlaming umumiy yig'ilishi tomonidan emissiya risolasi belgilangan tartibda tasdiqlanadi. Natijada emissiya risolasi davlat ro'yhatidan o'tkazish uchun tayyorlanadi. Hozirda borgan sari amaliyotda IPO (Initial Public Offering) usuli ko'proq qo'llanilmoqda. Aksiyadorlik jamiyatini tuzish chog'ida aksiyalar birlamchi tarzda ta’sis hujjatlariga ko'ra yopiq usulda joylashtirilgan deb hisoblanadi. Bunda aksiyadorlar o'zlariga tegishli aksiyalari qiymatining kamida 30 foizini to'lashlari lozim. Qolgan qismini esa kamida bir yil davomida to'lashlari talab etiladi (agar Ustavda boshqa qisqaroq muddat ko'rsatilmagan bo'lsa). Qo'shimcha aksiyalar esa ochiq yoki yopiq usulda yoki ikkala usul kombinatsiyasi asosida joylashtirilishi mumkin. Yopiq usulda qo'shimcha chiqarilgan aksiyalar qo'shimcha kapital kiritish, dividend hisobiga, jamiyatning o'tgan yiilarda taqsimlanmagan foydasi evaziga joylashtirilishi mumkin. Bunda jamiyat ustav fondini oshirish to'g'risida qaror qabul qilinishi vaqtida (qo'shimcha kapital kiritilishi holidan tashqari) qo'shimcha chiqarilgan aksiyalami yopiq usulda joylashtirish chog'ida oshirilgan ustav fondi summasi jamiyatning sof aktivlari va ustav fondi (rezerv fondini hisobga olgan holda) tafovutidan oshmasligi shart.
Ochiq usulda qo‘shimcha aksiyalar (obligatsiyalar va boshqa emissiyalanuvchi qog'ozlar) oldindan cheklanmagan investorlar o'rtasida erkin bozor narxida belgilangan tartibda joylashtiriladi. Bunda, odatda, investitsiya vositachilari (brokerlar, anderrayterlar va ulaming sindikatlari) ishtirok etadi.