`Barkamol avlodni ahloqiy tarbiyalashda Al – Forobiy ta’limotining o’rni

 IX – X asrlarda O’rta Osiyodagi ijtimoiy - siyosiy ahvol, ilm

– fan rivoji va ta’lim – tarbiya.

IX – X asrlarda yashagan O’rta Osiyo mutafakkirlarining axloqiy tarbiya

haqidagi g’oyalarini Abu Nasr al – Forobiyning ilmiy merosi asosida

o’rganar ekanmiz, ular va boshqa ko’plab dunyoga mashhur mutafakkirlar,

qomusiy olimlar yetishib chiqqan o’sha davr tarixi, madaniyati, ilm-u – fani,

ta’lim – tarbiya jarayoni bilan chuqur tanishib chiqmay ilojimiz yo’q.

Chunki “Nima uchun aynan o’rta asrlarda O’rta Osiyoda ko’plab olimlar

yetishib chiqdilar?” – degan o’rinli savol tug’iladi va o’z kuchini talab qiladi.

Buyuk  ne’matlardan biri bo’lmish mustaqillik xalqimiz uchun milliy urf

– odatlarni o’rganish, ajdodlarimizning boy madaniy va ma’naviy merosidan

bahramand bo’lish uchun keng imkoniyatlar yaratdi.

Bunday imkoniyatlar uchun shukronalar aytib, xalqimizning, jonajon

o’lkaning, davlatimizning xolis va haqqoniy tarixini o’rganish, milliy

o’zlikni anglash, milliy iftixorni, g’ururni tiklash va o’stirish muhim o’rin

tutadi. Prezidentimiz I. A. Karimovning bu boradagi quyidagi so’zlari

nihoyatda qimmatlidir:

Xaqlning madaniy qadriyatlari, ma’naviy merosi ming yillar mobaynida

Sharq xalqlari uchun qudratli ma’naviyat manbai bo’lib xizmat qilgan. Uzoq

vaqt davom etgan qattiq mafkuraviy tazyiqqa qaramay, O’zbekiston xalqi

avloddan – avlodga o’tib kelgan o’z tarixiy va madaniy qadriyatlarini hamda

o’ziga xos an’analarini saqlab qolishga muvaffaq bo’ldi.

Mustaqillikning ilk kunlaridanoq ajdodlarimiz tomonidan ko’p asrlar

mobaynida yaratib kelgan g’oyat ulkan, bebaho ma’naviy va madaniy

merosni tiklash davlat siyosati darajasiga ko’tarilgan nihoyatda muhim

vazifa bo’lib qoldi…

---

8

Tarixiy tajriba, an’analarning meros bo’lib o’tishi – bularning barchasi

yangidan – yangi avlodni tarbiyalaydigan qadriyatlarga aylanib qolmog’i

lozim.

IX asrdan boshlab diniy ilmlardan shariat, ya’ni huquqshunoslik va

hadisshunoslik gurkirab rivojlandi. Ular qatorida dunyoviy ilmlar ham

taraqqiy qildi. Xalifot tarkibidagi xalqlar uchun hunarni Xitoyda bo’lsa ham

borib o’rganinglar – degan hadislari o’ziga xos bir shior vazifasini o’tadi.

Shu sababli, Arab xalifaligida diniy ilmlar bilan birga falsafa,

axloqshunoslik, tarix, tabiat, kimyo, tibbiyot, geografiya, matematika,

geometriya, astronomiya, filologiya, psixologiya, mantiq va boshqa fanlar

bo’yicha katta ishlar olib borildi. Ko’plab fan sohalarining rivojida O’rta

Osiyolik mutafakkirlarning ham hissasi juda katta bo’ldi.

Yaqin va O’rta Sharq mamlakatlarridagi madaniy yuksalishga olib

kelgan asosiy sabab Movarounnahr va Xurosonning arablarga qaramlikdan

qutilishi hamda feodal munosabatlar yangi bosqichi bo’ldi.

Bu davr madaniy taraqqiyotida Arab xalifaligiga bo’ysungan

mamlakatlarning xo’jalik – iqtisodiy aloqalarining kuchayishi va buning

oqibatida turli madaniyatlar – O’rta Osiyo xalqlari, forslar, arablar, hindlar,

yunonlar, rumliklar madaniyatining yaqindan o’zaro aloqasi va bir – biriga

ta’sir etib borishi katta rol o’ynaydi.

Xullas, IX – X asrlarda O’rta Osiyo mutafakkirlarining ilm – fan,

madaniyat taraqqiyotiga qo’shgan hissalari va erishgan yutuqlari o’z

mehnatlari va say – harakatlari samarasidir, qulay ijtimoiy – iqtisodiy shart –

sharoitlarning mavjudligi esa, bu allomalar mehnatirning yanada chuqurroq

va kengroq tarzda namoyon bo’lishi uchun imkon yaratdi.

---

9