`Barkamol avlodni ahloqiy tarbiyalashda Al – Forobiy ta’limotining o’rni


Al – Fororbiyning hayoti, faoliyati hamda ilmiy merosi



Download 200,8 Kb.
Pdf ko'rish
bet5/12
Sana31.12.2021
Hajmi200,8 Kb.
#261181
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
barkamol avlodni axloqiy tarbiyalashda al-farobiy talimotining orni

   Al – Fororbiyning hayoti, faoliyati hamda ilmiy merosi.

Movarounnahrda tavallud topib, o’z bilimlari bilan butun dunyoga

tanilgan olimlardan biri Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlig’

ibn Tarxon al – Forobiydir. “U 873 – yil Aris daryosining Sirdaryoga

quyilish joyida qad ko’targan Forob shahrida tug’ildi. Uning otasi turk

qabilalaridan chiqqan harbiy xizmatchi bo’lgan”.

O’rta asrlarda Yaqin va O’rta Sharqning ilg’or falsafiy oqimi

aoschilaridan biri Abu Nasr al – Forobiydir. Uning asarlari orqali Sharq




11

musulmon olami qadimgi yunon falsafiy ta’limoti bilan tanishishga

muyassar bo’ldi va shu sababli u “Sharq Aristoteli” yoki “Ikkinchi muallim”

degan nomlar bilan dunyoga tanildi.

Al – Forobiyning ko’p asarlari qadimgi grek filosoflari va tabiatshunos

olimlari Aristotel, Platon, Yevklid, Galen va boshqalarning ilmiy meroslarini

sharhlash, targ’ib qilish va o’rganishga bag’ishlangan. Alloma faqat

sharhlash yoki o’rganish bilan cheklanib qolmagan, aksincha o’zidan oldin

yashab o’tgan olimlarning g’oyalarini o’z fikr – mulohazalari bilan boyitgan.

Al – Forobiy ilm bilan to’liq shug’ullanishiga qadar, qozi lavozimida,

shuningdek, davlatning boshqa yuqori vazifalarida ham ishlgan, so’ngra ilm

toliblariga dars berish bilan shug’ullangan. Demak, u islom axloqi va huquqi

hamda pedagogika ilmlaridan ham xabardor bo’lgan. Bu bilimlari uning fozil

odamlar shahri insonlarini tarbiyasi haqidagi g’oyalari bilan tanishgan

vaqtda yaqqol seziladi.

“Forobiy Somoniylar davlatida ham bo’lgan – deb yozadi akademik M.

M. Xayrullayev – u Somoniylar hukmdori Mansur ibn Nuhga “At – Ta’lim

as - Soniy” (“Ikkinchi ta’lim”) risolasini yozib bergan. Shundan keyin

“Muallim as - Soniy”, ya’ni “Ikkinchi muallim” nomiga sazovor bo’lgan”.

 Olimlarning fikricha, al – Forobiy Bag’dodda 929 – 932 yillar

oralig’idagi davrda yashagan. 941 – yilda Damashqqa ko’chib kelgan va

qolgan umrini shu yerda o’tkazgan. U “Fozil shahar aholisining qarashlari”

asarini Damashqda yozib tugatgan. Al – Forobiy Suriyaning Halab shahriga

tez – tez borib turgan va u yerdagi olimlar bilan muloqotda bo’lgan. Chunki

shahar hukmdori Sayfuddavla ilm va fan ahlining homiysi bo’lganligi

sababli, Halabda juda ko’p ilm – fan fidoyilari qo’nim topgan edilar.




12

Abu Nasr al – Forobiy hijriy 339 – yil rajab oyida (milodiy 950 – 951 –

yillarda dekabr – yanvar oylari oralig’ida) vafot etdi va Damashqdagi “Bob

as – Sag’ir” qabristonida dafn qilindi.

Ko’pchilik o’rta asr olimlari al – Forobiyni e’tiqodli musulmon ekani

to’g’risida yozadilar, shuningdek, uning O’rta Osiyodan chiqib ketishini

musulmon dunyosining muqaddas shaharlari Makka va Madinaga safar

qilish niyatida bo’lganligi bilan tushuntiradilar.

Al – Forobiy yuksak insoniy fazilatlar sohibi bo’lib, ozga qanoat qilar,

boylikka hirs qo’ymagan, kamtar, muloyim, odam boshqalar uchun

yordamga shay inson bo’lgani va Xalifotning boy madaniy markazlarida

yashaganiga qaramay, o’z yurti muhabbati bilan yashagani haqida ko’p

ma’lumotlar mavjuddir.

Al – Forobiyning ilmiy merosi juda boydir. Uning asarlari soni haqida

hali ham aniq bir raqam yo’q. “Ba’zilar 80 ta desa, boshqaalri 130 ta deb

ko’rsatadi – deb yozadi akademik M. M. Xayrullayev, turk olimi Ahmad

Otash bu ko’rsatkichni 160 ta deb ta’kidlaydi va Istanbul kutubxonalaridan

Forobiyga tegishli shuncha risolalar ro’yxatini tuzdi”.

Al – Forobiyning o’z davrining barcha ilmlaridan xabardor ekanligiga,

uning  “Kiton  ihso’  al  –  ulum  va  tartibiho”  (“Ilmlar  tasnifi  va  ular  tartibi

haqidagi kitob” asari yorqin misoldir). Bu asarida al – Forobiy barcha

fanlarni quyidagicha tasniflab chiqadi:

1. Til haqidagi ilm. U yetti bo’limdan iborat bo’lib, grammatika, poetika,

to’g’ri yozuv va boshqalarni o’z ichiga oladi.

2. Mantiq. Sakkiz bo’limdan, jumladan tushuncha, muhokama, xulosa,

hamda muhokama metodika taalluqli sillogistika, dialektika, sofistika va

boshqa bo’limlarni o’z ichiga oladi.



13

3. Matematika, yetti mustaqil ilm: arifmetika, geografiya, optika,

sayyoralar, musiqa, og’irlik, mexanika haqidagi ilmlardan iborat.

4.  Ilm  at  –  Tabiiy  va  ilm  al  –  Ilohiy  –  tabiiy  va  ilohiy  ilmlar  yoki

metafizika.

5. Siyosat ilmi, shahar haqidagi ilm, shaharni boshqarish ilmi.

Huquqshunoslik – fiqh, musulmon texnologiyasi – kalom.

Ushbu jadvalning 5 – bo’limi tarkibiga kiruvchi – “Fozil shahar

aholisining qarashlari”, “Fuqarolik siyosati”, “Baxt – saodatga erishuv

haqida” kabi asarlari bevosita axloqshunoslik va davlatshunsolikka oid

ijtimoiy hayot haqidagi o’sha davrning izchil ta’limotiga aylandi.

Al – Forobiy insonning har tomonlama yetuk va barkamol bo’lishi lozim

ekanini ta’kidlab, ilm – ma’rifat va baxt – saodatga asoslangan hamda shiori

adolat bo’lgan ideal jamoa haqidagi g’oyalarni ilgari surdi. Uning bu fikrlari

axloqning insonparvarlik tamoyili uchun nazariy asos bo’ldi.

Al – Forobiy o’rta asrlar mutafakkirlari orasida birinchilar qatorida

jamiyatning ahloqiy hayoti bilan bog’liq muammolarni hal etish choralari

ustida izlandi. O’z asarlarida alloma bir qator muhim ijtimoiy masalalarni

yoritishga harakat qildi. Shular jumlasiga:

1. Ijtimoiy hayot haqidagi fan va uning vazifasi;

2. Inson jamoasining vujudga kelishi, tarkibi va turlari bu sohasidagi

turli fikrlar;

3. Shahar – davlat jamoasining hayoti va fazilati, davlatning faoliyati –

vazifasi va uni boshqarish shakllari;

4. Insonning jamiyatdagi o’rni va vazifasi, aqliy, ahloqiy kamoloti

masalalari;

5. Davlat jamoasining maqsad va vazifalari, insonni baxt – saodatga

erishishining usul va yo’l – yo’riqlari kiradi.



14

Al – Forobiyning tushunchasida “din” ta’lim va tarbiyaning an’anaviy

metodlarini qo’llashda keng jamoatchilik uchun qulay bo’lgan falsafaning

soddalashgan shakli sifatida namoyon bo’ladi.

Al – Forobiyning yozishicha, “agar nazariy fanlarda isbot etiluvchi

nazariy keng jamoatchilining diliga jo bo’lsa, u “din” deb ataladi. Agar u

nazariy va amaliy qonun chiqaruvchining diliga jo bo’lsa, bu falsafadir…”.

Al – Forobiy insonlar o’rtasidagi axloqiy munosabatlar qarama – qarshi

kuchlar ta’sirida rivojlanishini ta’kidlab, bu ziddiyat  yaxshilik bilan

yomonlik falsafiy kategoriyalarining bevosita ishtirokida amalgam

oshirishini aytib o’tadi.

Abu  Nasr  al  –  Forobiy  o’rta  asrlarda  Yaqin  va  O’rta  Sharqda  birinchi

marta inson va jamiyat axloqi masalalarini falsafiy – pedagogik fan ob’yekti

darajasiga olib chiqdi.



15


Download 200,8 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish