Bap new indd

84-súwret.
Jılısıw 
deformaciyası.
85-súwret.
Buralıw 
deformaciyası.
deformatsiyasi
F
→
serp
mg

---

92
Dinamika tiykarları
Guk nızamı orınlanatuǵın sırtqı kúshtiń shegaralıq mánisi ser
-
pimlilik shegarası dep ataladı.
86-súwrettegi serpimlilik shegarası 2,3 
N ǵa teń. Úlken deformaciyalar ushın 
deformaciya hám kúsh arasındaǵı bay
-
lanıs biraz quramalı kóriniske iye bolıp, 
kúshtiń artıp barıwı menen serpimli emes 
deformaciyanıń tásiri joqarılaydı. Bunda 
kúshtiń tásiri joq etilgennen keyin defor
-
maciyalanǵan deneler ózleriniń dáslepki 
formaların qaytıp tolıq tikley almaydı.
Másele sheshiw úlgisi
Ildirgishke qatırılǵan sımǵa awırlıǵı 300 N bolǵan dene ildirilgen. 
Deneniń salmaq kúshiniń tásirinde sım 0,5 mm ge uzayǵan bolsa, onıń 
qattılıǵın tabıń.
Berilgen: 
Formulası Sheshiliwi:
F
t 
= 300 N;
F
t 
= 
k · 
∆
l
;
Δ
l
 
= 0,5 mm = 0,0005 m.
Tabıw kerek: k
= ?


Tayanısh túsinikler:
deformaciya, serpimli deformaciya, serpimli dene, 
serpimli emes deformaciya, serpimli emes dene, serpimlilik kúshi, pru
-
jinanıń qattılıǵı, Guk nızamı, serpimlilik moduli.
1. Qanday kúshler teńleskende deneniń deformaciyalanıwı toqtaydı?
2. Serpimli deformaciyaǵa tiyisli qanday mısallardı bilesiz?
1. 4 N kúshtiń tásirinde 5 sm ge sozılǵan prujinanıń qattılıǵın tabıń.
2. Qattılıǵı 500 N/m bolǵan rezina 10 N kúsh penen tartılsa qansha sozıladı?
3. Qanday shamadaǵı kúshtiń tásirinde qattılıǵı 1000 N/m bolǵan prujina 4 sm ge 
sozıladı?
4. Júk mashinası jeńil avtomobildi tros arqalı 1 kN kúsh penen tartsa, tros qansha 
sozıladı? Trostıń qattılıǵı 
10
5
N/m.
5. Berilgen sımnıń bóleginiń qattılıǵı 
2 
ּ
10
5
N/m shamasına teń. Usı sım ekige bólinse, 
hárbir bólektiń qattılıǵı qansha?
k 
= 300
0,0005
N
m
N
m
= 600 000 = 
Juwabı
: 
k
= 6 · 10
5
N/m.
= 6 ·10
5
N
m
∆
l
k =
 F
t
86-súwret.
Serpimlilik 
deformaciyasınıń sırtqı kúshke 
baylanıslı grafigi
0
F
t 
,
 
N
3
2
1
1 2 3 Δ
l, 
sm
.
.

---

93
IV bap Háreket nızamları
6. Massası 200 g bolǵan júk ildirilgende uzınlıǵı 8 mm bolǵan prujina 12 mm bolıp 
qaldı. Onıń qattılıǵın anıqlań.