Банкларда молиявий ҳисоб

4.Кунлик банк баланси ва унинг тузилиши (кунлик банк баланси, чораклик, мажбуриятлар, пассив, актив, дебет қолдиқ, кредит обороти)
Buxgalteriya balansi ‒ bankning moliyaviy va moddiy mablagʻlarining pul ifodasida maʼlum bir sanadagi holati va harakati toʻgʻrisidagi maʼlumotni oʻzida aks ettiruvchi maxsus jadvaldan iborat. Balans yordamida bank faoliyati tahlil qilinadi va nazorat olib boriladi. Unda bankning oʻz mablagʻlari va jalb qilingan mablagʻlarining holati ifodalanadi. Banklarda turli mulkchilik shakllariga tegishli boʻlgan korxona va tashkilotlardan farqli ravishda balans har bir ish kuni boʻyicha tuziladi. Bundan tashqari oylik, choraklik va yillik hisobot balanslari ham tuziladi Buxgalteriya balansi ikki qismdan: aktiv va passivdan iborat boʻlib, ularning oʻzaro tengligi balansning toʻgʻri tuzilganligini, yaʼni, bankning ish kuni toʻliq yakunlanganligini ifodalaydi. Banklarda amalga oshirilgan operatsiyalar roʻy berishidan qatʼi nazar har doim tegishli hisobvaraqlarda 2 yoki undan ortiq hisobvaraqlarda aks ettiriladi, yaʼni ikkiyoqlama yoziladi. Ikkiyoqlama yozuv - bu roʻy berayotgan operatsiyalar yuzasidan vujudga keladigan oʻzgarishlarni hisobvaraqlar tizimi orqali ifodalashdir. Ikkiyoqlama yozuv usulining ahamiyati shundaki, uning yordamida, hisob ishlari toʻgʻri yuritilayotganligini nazorat qilib borish imkoniyati yaratiladi. Ikkiyoqlama yozuv buxgalteriya oʻtkazmalari orqali amalga oshiriladi. Operatsiyalarni bir hisobvaraqning debeti va ikkinchi hisobvaraqning kreditida aks ettirishga buxgalteriya oʻtkazmasi deyiladi. Buxgalteriya oʻtkazmasining ikki turi mavjud boʻlib, oddiy va murakkab oʻtkazmalardan iboratdir. Oddiy buxgalteriya oʻtkazmasi bir hisobvaraqning debetlanishi va ikkinchi hisobvaraqning kreditlanishidir. Murakkab buxgalteriya oʻtkazmasi esa ‒ bir hisobvaraqning debetlanishi va bir necha hisobvaraqlarning kreditlanishi yoki bir necha hisobvaraqning debetlanishi va bir hisobvaraqning kreditlanishidir. Bank operatsiyalari amalga oshirish natijasida balansda oʻzgarishlar roʻy berishining taʼsirini 4 turga ajratish mumkin va ular quyidagicha boʻladi:
1. Balansning aktiv tomonidagi bir (yoki bir necha) moddasi koʻpaysa, aktiv tomonidagi boshqa bir moddasi kamayadi, lekin balansning jami summasi oʻzgarmaydi.
2. Balansning passiv tomonidagi bir (yoki bir necha) moddasi koʻpaysa, passiv tomonidagi boshqa bir moddasi kamayadi, lekin balansning jami summasi oʻzgarmaydi.
3. Balansning aktiv tomonidagi bir (yoki bir necha) moddasi koʻpaysa, balansning passiv tomonidagi bir (yoki bir necha) moddasi ham koʻpayadi, balansning jami summasi ham shu summaga ortadi.
4. Balansning aktiv tomonidagi bir (yoki bir necha) moddasi kamaysa, balansning passiv tomonidagi bir (yoki bir necha) moddasi ham kamayadi, balansning jami summasi ham shu summaga kamayadi.