Bank ishi va investitsiyalar

10.3 Kreditning asosiy tamoyillari 
Kredit munosabatlari iqtisodiyotda mavjud aniq uslubiy asoslarga tayanadi. 
Uning asosiy elementlari bo‘lgan ssuda kapitali bozori operatsiyalari ma’lum 
tamoyillar asosida olib boriladi. Bu tamoyillar kredit rivojlanishining birinchi 
bosqichida ko‘zga tashlangan edi. Keyinchalik esa ular umumdavlat va xalqaro kredit 
qonunchiligida yaqqol o‘z aksini topdi. Iqtisodiy kategoriya sifatida kredit bir necha 
tamoyillarga ega. Bo‘lar kreditning qaytarib berishliligi, kreditning muddatliligi, 
kreditning ta’minlanganligi, maqsadliligi va to‘lovlilik tamoyillaridir.
10.2 - chizma.
17
17
Sh.Z. Abdullayeva. “Pul kredit banklar”. Tosh. : “Moliya” -2000 y. 134 bet
. 
Kreditning tamoyillari
Qaytarib 
berishlilik 
Muddatlilik 
Ta’minlan-
ganlik 
Maqdsad-
lilik 
To’lovlilik 
Samarador-
lik 

---

114 
Kreditning qaytarib berishlilik tamoyili. 
Bu tamoyil kreditning mustaqil iqtisodiy kategoriya ekanligi shartidir, qaytib 
berishlik kreditning umumiy belgisi hisoblanadi, qaytib berishlilik o‘z-o‘zidan 
vujudga kelmaydi: u moddiy jarayonlarga, qiymatning aylanishini tugashiga 
asoslanadi. Ammo doiraviy aylanishning tugashi – bu qaytarib berishi emas, faqat 
qaytarib berish uchun zamin tayyorlashdir. Kreditni qaytarish aylanishdan chiqqan 
mablag‘lar qarz oluvchiga pul mablag‘larining qaytarish imkoniyatini bergan taqdirda 
qaytariladi, qaytarib berishlilik ikki yoqlama jarayonni ifoda etadi, u kreditor uchun 
ham, qarz oluvchi uchun ham bir xil darajada muhimdir. 
Qiymatni qaytaruvchi harakatida huquqiy tomoni ham muhimdir. Muayyan bir 
muddatga beriladigan qiymatga egalik huquqi kreditordan qarz oluvchiga o‘tmaydi. 
Qarzga beriladigan qiymat faqat muayyan bir muddatgina o‘z egasi qo‘lidan 
uzoqlashadi, lekin egasini o‘zgartirmaydi. 
Bo’sh turgan resurslarni akkumulyatsiya qiluvchi banklar bu resurslardan o‘z 
resurslari sifatida foydalana olmaydi. Bank qarzga beruvchi mablag‘ning egasi bo‘lib 
korxona, tashkilot, alohida shaxslar hisoblanadi. 
Qaytarib berishlilik muayyan shartnomada o‘zining o‘rnini topadi. 
Qaytarib berishlilik ob’ektiv belgi hisoblanadi. Kreditni qaytarib berishlilik 
tomoni uni boshqa iqtisodiy kategoriyalardan, shu jumladan, moliyadan farq qilish 
imkonini beradi. 
Kreditdan samarali foydalanish asosidagi qaytarib berishlilik – butun bank 
faoliyatining markaziy punkti hisoblanadi. Kreditning bu tamoyili amaliyotda kredit 
va undan foydalanganlik uchun foiz summasini kredit bergan muassasa hisobiga 
ko‘chirish yo‘li bilan to‘lanadi. Shu yo‘l bilan banklar kredit resurslarining qayta 
tiklanishini ta’minlaydilar. Sobiq ittifoq davrida markazlashgan rejali iqtisodiyot 
sharoitida kreditlashning “qaytarilmagan ssuda” deb ataladigan norasmiy tushunchasi 
bor edi. Kreditlashning bu shakli xalq xo‘jaligining ko‘p tarmoqlarida ayniqsa qishloq 
xo‘jaligi sohasida keng tarqalgan edi. Kredit davlat banki tomonidan qarz oluvchining 
moliyaviy ahvolini hisobga olmagan holda berilar edi. O‘zining iqtisodiy mohiyatiga 
ko‘ra qaytarilmaydigan ssudalar budjet subsidiyalarini qo‘shimcha shakli sifatida 
namoyon bo‘ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida “qaytarilmas kredit” tushunchasi 
bozor iqtisodiyoti tamoyillariga yot bo‘lib bunday kreditning amaliyotda bo‘lishi 
iqtisodiyot uchun juda xavfli hisoblanadi.